Apartheid

Apartheid, soms geëufemiseer tot afsonderlike ontwikkeling, verwys na 'n politieke bestel, ideologie en beleid wat op rasseklassifikasie gegrond is en tussen 1948 en 1994 as amptelike beleid in Suid-Afrika gegeld het. Die woord apartheid dui oorspronklik op 'n toestand van apart of afgesonder wees. Met die implementering van die Nuwe Benadering van P.W. Botha in 1984 na afloop van die referendum in 1983, is 'n beleid van magsdeling daargestel waarmee tentatiewe stappe gedoen is om ander groepe by die regering te betrek. Dit het egter steeds die swart meerderheid uitgesluit en is deur die meeste mense in Suid-Afrika en in die buiteland verwerp. Onder apartheid is lede van verskillende rasse geskei en is swart mense stemreg binne die sogenaamde "wit" Suid-Afrika ontsê. Die invoer van die beleid veroorsaak oneindige leed aan miljoene Suid-Afrikaners deur gedwonge verskuiwings, beperkings op beweging, indiensneming en gewelddadige onderdrukking van die vryheidstryd. Vele ander wette en reëlings soos die Groepsgebiedewet, Ontugwet en die Wet op Afsonderlike Geriewe dra by tot die daaglikse vernedering van swart en gekleurde mense.

In 'n manifes van dr Daniël François Malan (leier van die Nasionale Party 1948–1954) op die vooraand van die algemene verkiesing in eersgenoemde jaar, word die term apartheid vir die eerste keer gebruik om die beleid van die Nasionale Party aan te dui. Daarmee wou die Party die voortbestaan van die afsonderlike identiteit van elke ras in Suid-Afrika verseker. Blankes, Indiërs, swartes en bruines sou afsonderlik naas mekaar tot ontwikkeling gebring word.

Die negatiewe element van hierdie beleid en die verloop daarvan is hoofsaaklik die diskriminasie teen sogenaamde nie-blankes. Dit het duidelik geword dat die politieke mag sedert 1948 die Europese (wit) groepe bevoordeel het, terwyl die ander groepe afgesonder is ten opsigte van politieke deelname, en deelname aan maatskaplike voordele en ekonomiese bedrywighede. Ten opsigte van die swart mense was die verklaarde beleid om die vernaamste etniese groepe te skei in hulle eie gebiede. Hulle moes daar as selfversorgende eenhede ontwikkel. Die gebiede was egter nie geskik vir die vorming van volwaardige state nie en finansiering deur die Apartheidsregering was onvoldoende om die Groot Apartheid-visie te verwesenlik.

Verskeie woordsamestellings het ontstaan om aanduidend te wees van stelsels wat die gevolg van apartheid was: apartheidsregering, met sy apartheidspolitiek en apartheidsbeleid; apartheidspolisie en apartheidsweermag. Die term dra in die algemeen 'n skeldende ondertoon, juis omdat die uitoefening van die apartheidsbeleid tot soveel onreg en lyding binne die onderdrukte groep gelei het.

In Engeland het simpatiseerders met die lot van die onderdrukte groepe in 1969 onder leiding van die anti-apartheidsaktivis Peter Hain, 'n bybetekenis geskep: "apart hate" is gebruik om aan te dui dat daar 'n element van haat geheers het om 'n onderdrukte groep in die Suid-Afrikaanse sosiaal-politieke bedeling te vestig. Hierdie verwikkeling het die wêreld soos 'n veldbrand getref en die uitwerking was uiters nadelig vir die Suid-Afrikaanse regering, wat vertrou het op eufemismes, gebore uit 'n beleid van segregasie, om sy politieke ontwerp van swart tuislande en selfbeskikking in afgesonderde state te bevorder.

Die fokus op apartheid het wêreldwyd só 'n oorweldigende gevolg gehad, dat die term spoedig opgeneem is as leenwoord in ander tale, eerder as om nuutskeppings te maak.

Die apartheidtydvak kom finaal tot 'n einde met die eerste nie-rassige algemene verkiesing in Suid-Afrika in 1994, wat oortuigend deur die ANC gewen word. Die verkiesing word gevolg deur die inhuldiging van Nelson Mandela as Suid-Afrika se eerste swart president en die saamstel van 'n regering van nasionale eenheid waarin die leiers van die vernaamste opposisiepartye, die Nasionale Party en die IVP, adjunkpresidentsposte en ander kabinetposte beklee.

In Mei 1948 wen die Nasionale Party onder leiding van dr. D.F. Malan die verkiesing en word die beleid van apartheid van stapel gestuur. Die Nasionale Party se beleid het ten doel gehad om deur middel van rasseskeiding die mag in die hande van die wit bevolking — en in besonder die Afrikaners — te hou. 'n Hele reeks wette is uitgevaardig wat afsonderlike ontwikkeling op ekonomiese, politieke, geografiese en sosiale vlak sou verseker. Dit was die begin van die apartheidsera wat van 1948 tot April 1994 sou duur, toe die eerste algemene demokratiese verkiesing in Suid-Afrika gehou is. Die mees dramatiese wetgewing ná 1950 was eerstens die Groepsgebiedewet, wat later deur middel van verdere wetgewing uitgebrei sou word. Dit het daarop neergekom dat sekere gebiede vir elke bevolkingsgroep gereserveer sou word. Swart mense kon net met spesiale toestemming in die stede woon, en ook net in gebiede wat vir hulle geoormerk was. Die Tuislandbeleid sou hieruit voortvloei: swart mense is hul burgerlike regte ontneem en is saam met sekere stamme in gebiede ver van hul woon- en werkomgewing gegroepeer. Dit was die motivering vir die verpligte dra van pasboeke. Hierdie drastiese wetgewing het 'n gevoel van minderwaardigheid by swart mense gekweek en sou gou daarna gevoelens van haat en wraak by organisasies soos die ANC ontlok. In 1951 het die Wet op die Afsonderlike Verteenwoordiging van Kiesers die swart en bruin kiesers in die Kaap van die kieserslyste verwyder. Die Hooggeregshof het hierdie wysiging van 'n bykans 100 jaar oue wet in 1952 onkonstitusioneel verklaar aangesien dit nie deur 'n tweederdemeerderheid goedgekeur is nie. Die regering se reaksie hierop was om 'n nuwe wet te aanvaar ingevolge waarvan 'n tweederdestem nie meer nodig was om wetgewing te wysig nie. Die bevinding van die Hooggeregshof is dus eenvoudig omseil.

• Wet op Verbod van Gemengde Huwelike
• Ontugwet
• Wet op Bevolkingsregistrasie
• Groepsgebiedewet
• Sensuurwet
• Wet op die Afsonderlike Verteenwoordiging van Kiesers
• Wet op die Voorkoming van Onregmatige Plakkery
• Wet op Bantoe-owerhede
• Naturellewet (Afskaffing van Passe en Koördinering van Dokumente)
• Wet op Bantoe-onderwys
• Wet op Afsonderlike Geriewe
• Wet op die Hervestiging van Naturelle
• Wet op die Ontwikkeling van Groepsgebiede
• Naturelle- (Verbod op Interdikte) Wet
• Wet op Bantoebeleggingskorporasie
• Wet op Gemeenskaplike Kleurlingreservate
• Wet op die Behoud van Kleurlinggebiede
• Wet op Stedelike Bantoerade

Vir geleerde en professionele swart mense was die manier waarop hulle deur die regering behandel is, eenvoudig onaanvaarbaar. Hulle het gevoel dat hulle minderwaardig behandel en verneder is deur 'n regering wat geen gehoor gegee het aan die aandrang, sowel binnelands as buitelands, om die beleid van apartheid af te skaf nie. Politieke organisasies soos die ANC, die Suid-Afrikaanse Kommunistiese Party (SAKP), die Pan Africanist Congress (PAC) van Robert Sobukwe wat in 1959 van die ANC weggebreek het, die South African Students Organisation (SASO) en die National Union of South African Students (NUSAS) was almal deel van die protesveldtog teen apartheid.

Die ANC, wat verreweg die meeste ondersteuners gehad het, het in 1949 'n plan van aksie van stapel laat loop om vir swart mense verteenwoordiging op nasionale regeringsvlak te kry. Die veldtog van passiewe verset sou die volgende vorme aanneem:

• Publieke ongehoorsaamheid: die pasboeke sou nie meer gedra word nie.
• Stakings: wegbly-aksies sou die ekonomie knou.
• Geen samewerking nie: die boodskap aan die regering was dat hulle ingesluit moes word anders sou hulle nie onderhandel nie.
• Boikotte: hulle sou saamstaan om Suid-Afrikaanse sakeondernemings te boikot.
• Massa-optogte: openbare protesoptogte sou gereël word.

In 1949 is dr. James Moroka tot president-generaal van die ANC verkies, en Walter Sisulu van die ANC se Youth League tot sekretaris-generaal. Die ANC het 1 Mei 1950 tot Vryheidsdag verklaar ter herdenking van die Vryheidsdag van die Kommunistiese Party in Rusland in 1917. Hulle het hul ondersteuners aangemoedig om op daardie dag van die werk weg te bly en die helfte van die arbeidsmag aan die Witwatersrand het daardie dag nie vir werk opgedaag nie. Polisieoptrede teen die stakers het tot die dood van agttien werkers gelei.

Aangesien die ANC die ondersteuning van die Suid-Afrikaanse Kommunistiese Party geniet het, het die regering in 1950 besluit om die Wet op die Onderdrukking van Kommunisme te publiseer wat alle bedrywighede van dié party aan bande sou lê. Die Russiese Konsulaat in Pretoria is in 1956 gesluit en alle diplomatieke bande tussen Suid-Afrika en die U.S.S.R. is verbreek.

In 'n brief aan dr. D.F. Malan het swart, Kleurling- en Indiër-weerstandsorganisasies die regering versoek om die volgende diskriminerende wette af te skaf:

• Die Groepsgebiedewet wat bepaal het dat sekere gebiede vir sekere rassegroepe geproklameer sou word en dat geen lid van 'n ander ras daar mag woon nie.
• Die Wet op die Onderdrukking van Kommunisme wat alle kommunistiese bedrywighede in Suid-Afrika verbied het.
• Die Wet op Bantoe-owerhede wat voorsiening gemaak het vir bepaalde etniese groepe om in hul eie tuislande te bly.
• Die Pasboekwet wat alle swart mense verplig het om te alle tye 'n pasboek of identiteitsdokument te dra.
• Die Wet op Bantoe-onderwys wat aan die regering beheer oor die inhoud en medium van onderrig vir swart mense gegee het.
• Die Wet op Aparte Stemreg wat uitsluitlik aan witmense stemreg gegee het.

Dr. Malan is in die brief gedreig dat protesvergaderings gehou sou word indien die wette nie afgeskaf word nie. Malan het egter volgehou dat wetsoortreders swaar gestraf sou word. Die Uitdagingsbeweging (Defiance Campaign) is op 26 Junie 1952 geloods toe duisende swart mense die paswet oortree het, gebiede wat "Slegs Blankes" gemerk was, betree het, of aangedring het op diens by poskantoortoonbanke waar slegs witmense bedien is. In Oktober 1952 het die versetoptredes 'n hoogtepunt bereik. Meer as 8 000 betogers is gearresteer, maar hulle het geweier om borggeld te betaal. Die gevolg was dat baie tronke twee of drie maande lank tot oorlopens toe vol was, na gelang van die straf wat opgelê is. Botsings wat met geweld gepaard gegaan het, het veral in die Oos-Kaap plaasgevind. Verskeie betogers het hul lewens verloor, maar dit het ook tot die dood van onskuldige burgerlikes gelei. Een van die skokkendste voorvalle was die dood van 'n Katolieke non. Die vasberadenheid van die ANC om die owerheid openlik te konfronteer het die beeld van die ANC verander. Groot getalle mense wat voorheen bloot simpatiek gesind was teenoor die ANC, het nou by die ANC aangesluit en die ledetal het van 7 000 tot 100 000 gegroei.

Die apartheidsbeleid is hewig deur die internasionale gemeenskap gekritiseer en die VVO het striemende aanvalle teen Suid-Afrika se binnelandse beleid geloods. Die Kaaplandse leier van die ANC, prof. Z.K. Matthews, het op 26 Junie 1955 by Kliptown naby Johannesburg 'n Congress of the People gehou, gesamentlik aangebied deur die Indian Congress, die South African Coloured People's Organization en die South African Congress of Trade Unions. Die Vryheidsmanifes (Freedom Charter) is tydens dié kongres aanvaar. Dit was gebaseer op die American Declaration of Independence van 1776, wat gelyke seggenskap in die regering, regverdige verdeling van rykdom, gelykheid in die oë van die reg en gelyke regte vir almal bepleit.

Een van die donkerste dae in die geskiedenis van Suid-Afrika was die Sharpeville-slagting in 1960. Ongeveer 10 000 swart mense het op 21 Maart 1960 hul pasboeke verbrand en na die polisiekantoor in Sharpeville, 'n woonbuurt buite Vereeniging, gestap. Die betogers het teen die draadheining wat die polisie omring, begin druk, en weens die druk van agter af het die heining meegegee. Die polisie het op die betogers begin skiet en chaos het losgebars. Baie van die betogers is van agter geskiet terwyl hulle besig was om te vlug. Altesaam 69 betogers is doodgeskiet en 180 is gewond.

In Langa, 'n swart woonbuurt in Kaapstad (naby Pinelands), het 'n soortgelyke voorval plaasgevind toe die polisie op betogers skiet. Twee betogers het gesterf. Hierdie voorval is gevolg deur 'n noodtoestand en die inperking van die ANC en PAC. Duisende swart mense is in hegtenis geneem.

Die Nasionale Party se reaksie op die Sharpeville-slagting was een van sy mees drastiese stappe in die implementering van apartheid: miljoene swart mense sou uit sogenaamde "swart gebiede" verwyder en in sogenaamde etniese tuislande hervestig word. Elke tuisland kon self besluit oor hul lewenswyse en -standaard, en politieke en sosiale regte. Hierdie idealistiese droom van Hendrik Verwoerd sou miljoene mense van mekaar vervreem en 'n uiters negatiewe invloed op Suid-Afrika se ekonomie hê.

Op 5 Oktober 1960 is 'n referendum gehou waaraan net wit kiesers kon deelneem en waartydens die minderheidsregering van die Unie besluit het om 'n republiek te word na aanleiding van 'n geringe meerderheid van ja op die vraag of die Unie 'n republiek moet word. Dit is deur 'n algemene verkiesing in 1961 gevolg, op grond waarvan Verwoerd se Nasionale Party die mag onder die wit kiesers behou het. Op 31 Mei 1961 het Suid-Afrika amptelik 'n republiek geword en aan die Statebond onttrek. In 1962 is die sogenaamde "Sabotasiewet" deur die parlement goedgekeur wat alle opposisie teen die apartheidsbeleid óf verban óf onwettig verklaar het. Die ANC en PAC het besluit dat passiewe verset nie langer die manier was om die regering tot sy sinne te bring nie en dat aktiewe militêre optrede nodig was. Sowel die ANC as die PAC het militêre vleuels geskep, naamlik die ANC se Umkhonto we Sizwe ("die Spies van die Nasie") en die PAC se Poqo ("gesuiwerdes"). Waar die organisasies hulle voorheen op passiewe verset toegespits het, sou die militêre vleuels voortaan 'n gewapende stryd voer. Enige persoon, ongeag ras of geslag, kon 'n lid van Umkhonto we Sizwe word en die oogmerk was die sabotasie van belangrike instellings soos Sasol, Eskom en regeringsgeboue. Die hoofkwartier van Umkhonto we Sizwe was op die plaas Liliesleaf in Rivonia geleë, destyds ongeveer 20 km buite Johannesburg.

Poqo was 'n militêre organisasie wat die regering deur middel van terreurdade soos sabotasie en intimidasie wou dwing om apartheid op te hef. Die leier, Robert Sobukwe, is tydens die noodtoestand in hegtenis geneem en vir drie jaar tronk toe gestuur. Potlako Leballo, die waarnemende leier, het die name van sy lede tydens 'n nuuskonferensie in Maseru, Lesotho, bekend gemaak. Die name is aan die Suid-Afrikaanse Polisie oorhandig en ongeveer 10 000 ondersteuners van Poqo is in hegtenis geneem.

Die African Resistance Movement (ARM) het ook met 'n sabotasieveldtog begin waarvan die mees opspraakwekkende voorval die ontploffing by die Johannesburgse stasie was toe John Harris 'n bom daar geplant het. Een persoon het gesterf en 14 is beseer toe die bom tydens spitstyd op die stasie afgegaan het. Harris is later in hegtenis geneem en tereggestel; die eerste wit persoon wat ter dood veroordeel is as gevolg van terreurdaad in die stryd teen apartheid.

Die polisie het in Julie 1963 'n klopjag op die hoofkwartier van Umkhonto we Sizwe in Rivonia uitgevoer. Belangrike dokumente is gebuit en lede is daarvan aangekla dat hulle buitelandse steun gewerf het om die regering van Suid-Afrika tot 'n val te bring, betrokke was by die beplanning van dade van sabotasie, en die oogmerke van die SAKP bevorder het. In 1964 is Nelson Mandela, Govan Mbeki, Walter Sisulu, Ahmed Kathrada, Elias Motswaledi, Raymond Mhlaba, Andrew Mhlangeni en Dennis Goldberg tydens die Rivonia-verhoor skuldig bevind aan sabotasie, terrorisme en verraad, en lewenslange tronkstraf opgelê.

Alhoewel die Wet op Bantoe-owerhede voorsiening gemaak het vir die afsonderlike ontwikkeling van elke etniese bevolkingsgroep en dit in 'n mate deur swart mense aanvaar is, is al die ander apartheidswette deur die meerderheid swart mense verwerp. Die Wet op Bantoe-owerhede het voorsiening gemaak vir tuislande. Volgens hierdie beleid het elke swart stam of etniese groep 'n stuk grond ontvang. Elke stam kon hierdie tuisland of onafhanklike staat ontwikkel. Alhoewel hierdie state onafhanklik was, was hulle op finansiële gebied geheel en al afhanklik van die Suid-Afrikaanse regering. In die praktyk het dit daarop neergekom dat 13% van die land opsygesit is vir 75% van die land se bevolking. Transkei, Bophuthatswana, Ciskei en Venda het tussen 1976 en 1981 hul volledige onafhanklikheid verkry, alhoewel die internasionale gemeenskap nie hierdie onafhanklikheid erken het nie.

Die tuislande wat aan die verskillende etniese groepe toegeken is:

• Die Xhosas in die huidige Oos-Kaap se tuislande was die Transkei en die Ciskei (onafhanklikheid is op 26 Oktober 1976 en 1 Augustus 1981 onderskeidelik toegeken).
• Die Zoeloes in die huidige KwaZulu-Natal se tuisland was KwaZulu.
• Die Swazi's se tuisland in die huidige Mpumalanga was KaNgwane.
• Die Suid-Sotho in die Vrystaat se tuisland was Basotho-QwaQwa (selfregering is op 1 November 1974 verleen).
• Die Tswanas in die vêrre Noord-Kaap en huidige Noordwesprovinsie se tuisland was Bophuthatswana (hul onafhanklikheid is op 6 Desember 1977 toegeken).
• Die Noord-Sotho's in die huidige Limpopoprovinsie se tuisland was Lebowa (selfregering is op 2 Oktober 1972 verleen).
• Die Vendas in die huidige Limpopoprovinsie se tuisland was Venda (hul onafhanklikheid is op 13 September 1979 toegeken).
• Die Tsongas of Sjangaan se tuisland in die huidige Mpumalanga en Limpopoprovinsies was Gazankulu (selfregerend in 1973).
• Die Ndebeles se tuisland in Mpumalanga en die huidige Gauteng was KwaNdebele (selfregerend in April 1981).

Swart mense wat permanent in die vier onafhanklike state gewoon het en hul Suid-Afrikaanse burgerskap verloor het, kon slegs in die stedelike gebiede van Suid-Afrika toegelaat word indien daar vir hulle werk beskikbaar was. In só 'n geval moes hulle as arbeiders op 'n jaarlikse hernieubare kontrak in Suid-Afrika werk. Swart mense wat in die res van Suid-Afrika in die sogenaamde "wit" gebiede gewoon het, het swaar gebuk gegaan onder die ander apartheidswette. Die verset teen die wette was aanvanklik positief, maar later het dit die vorm van gewapende verset aangeneem wat met geweld gepaard gegaan het. Dit het ook gelei tot die Swartbewussynsbeweging wat uitgekring het tot 'n nasionale versetbeweging teen apartheid. Op internasionale vlak is groot druk op die regering van Suid-Afrika uitgeoefen om sy binnelandse beleid van 'n klein minderheid wat 'n groot meerderheid regeer, op te hef.

'n Dwingende behoefte onder swart mense aan politieke regte en erkenning vir hul prestasies het in 1969 in die Swart Bewussynsbeweging gestalte gekry. In 1969 is 'n organisasie deur 'n groep swart studente gestig met die doel om swart slagoffers van rassisme te verenig en te verseker dat hul belange bevorder word. Een van die stigterslede was die 22-jarige mediese student Steve Biko, wat ook die South African Students Organisation (SASO) as 'n aparte groep van die National Union of South African Students (NUSAS) gestig het omdat hy geglo het dat NUSAS deur witmense beheer word. Biko het ook die Black People's Convention (BPC) begin om alle rassegroepe wat slagoffers van apartheid was, te verenig. Die regering het aanvanklik sulke organisasies verwelkom en het selfs gehelp om soortgelyke liggame te stig. In 1971 skryf Biko:

Black consciousness is in essence the realisation by the black man of the need to rally together with his brothers around the cause of their subjection — the blackness of their skin — and to operate as a group in order to rid themselves of the shackles that bind them to perpetual servitude. — Steve Biko

Biko het die term "Nie-Blankes" verwerp omdat dit na 'n "nie-iets" verwys en voorgestel dat die swart mense van Suid-Afrika liefs as "Swartes" (Blacks) bekend moes staan. SASO het die belangrikheid van eendragtigheid onder die gekleurde volke van die land teen wit oorheersing beklemtoon. Hulle het die regering se tuislandbeleid verwerp aangesien dit volgens hulle verdeeldheid onder die swartes veroorsaak het — 'n uitspraak wat sterk deur die leiers van die verskillende tuislande veroordeel is.

Biko en ander leiers van die BPC is in 1974 ingevolge die Wet op Terrorisme gevange geneem op aanklag dat hulle onrus onder studente van swart universiteite aangestig het. Steve Biko is in September 1977 oorlede terwyl hy in aanhouding was.

Die Swart Bewussynsbeweging het by gemeenskapsprojekte soos klinieke, kleuterskole en geletterdheidsprogramme betrokke geraak ten einde hul idees ook na plattelandse gebiede te versprei. Dit het in 1972 verskeie opvoedundige, kultuur- en geloofsorganisasies bymekaar gebring wat saam die beweging versterk het. Die Swart Bewussynsbeweging het wye steun onder geleerde swart mense en swart sakemanne geniet.

'n Groot aantal jeugorganisasies het in die sewentigerjare onder die leerders van hoërskole, die werkende en die werklose jeug ontstaan. Die groepe was aanvanklik klein en onbeduidend. Die sterkste groep was die Soweto Representative Council wat in 1976 op die voorgrond getree het. Die jeug is polities gemotiveer deur die Swart Bewussynsbeweging, die Black People's Convention en ervare ANC-lede wat as gevolg van die verbanning van die ANC ondergronds bedrywig was. Belangrike strukture is egter gevestig, wat die grondslag gelê het vir die studente-oproere wat in Junie 1976 in Soweto, 'n swart woonbuurt buite Johannesburg, begin het.

Op 16 Junie 1976 het hierdie goedgeorganiseerde jeugstrukture grootskaalse onluste in Soweto laat uitbreek. Duisende leerders het deur die strate van Soweto gemarsjeer en teen die verpligte gebruik van Afrikaans as medium op skool betoog. Hul slagkrete was "Weg met Afrikaans!" en "Viva Azania!", en plundery was aan die orde van die dag. Die polisie is ook met klippe bestook. Toe die polisie nie die jeugdiges met traangas uitmekaar kon jaag nie, het hulle begin skiet en 700 jongmense het gesterf. Honderde leerders is dood in die botsings met die polisie, en die beelde wat die wêreld ingestuur is van polisie wat met lewendige ammunisie op skoolkinders vuur, het skokgolwe deur die internasionale gemeenskap laat trek. Hierdie opstande het gou na ander dele van die land versprei en ook na die Kleurlinggemeenskappe aan die Witwatersrand en aan die Kaap oorgespoel. Die jeugonluste het na die res van Suid-Afrika uitgebrei. Swart werkers uit die tuislande wat op 'n kontrakbasis in Suid-Afrika gewerk het, het uit vrees dat hulle hul werk kon verloor soms wreed teen die jeugdiges opgetree. Die Swart Bewussynsbeweging is in Oktober 1977 verban in 'n poging om 'n einde te maak aan die onluste. Die beweging het egter bly voortbestaan ten spyte van die verbanning, aangesien dit op sy eie strukture staatgemaak het. Die vrede is eers in 1980 herstel nadat die grondliggende oorsaak van die onluste, naamlik die onderwysstelsel, indringend ondersoek en gewysig is.

Ten spyte van die opbloei in die Suid-Afrikaanse ekonomie in die jare 1964 tot 1972 het die swart werkers weinig daarby gebaat (moet bevestig word!). Die pryse van verbruikersgoedere het skerp gestyg, terwyl werkers se salarisse en lone konstant gebly het (moet bevestig word, inflasie was baie laag weens lae werkloosheid). Dit het tot arbeidsonrus gelei wat weer tot stakings gelei het (moet bevestig word, onrus is aangejaag deur buitelandse en ANC invloed). Die eerste suksesvolle staking het in Natal plaasgevind. Toe die werkers se lone as gevolg daarvan verbeter het, het dit werkers van ander bedrywe aangespoor om ook te staak. Daar is spoedig besef dat dit 'n magtige wapen was. 'n Verdere kenmerk van hierdie vroegste stakings was dat individue nie namens die werkers met die werkgewers gaan onderhandel het nie, om te voorkom dat die werkgewers en die polisie die leiers kan uitsonder en benadeel . Stakings het ook na die Witwatersrand uitgebrei en het later deur die hele land versprei. Nuwe onafhanklike en ongeregistreerde vakbonde is gestig om die Wet op die Skikking van Swart Arbeidsgeskille, wat swart werkers verbied het om aan georganiseerde stakings deel te neem, omseil het.

Die Trade Union Council of South Africa (TUCSA) het in 1973 besluit om parallelle vakbonde te stig ten einde die nuwe swart werkersunies te beheer. Dit het egter misluk omdat die werkers nie vertroue daarin gehad het nie. Die eerste suksesvolle swart vakbond in Suid-Afrika was die Nasionale Unie van Mynwerkers (NUM) wat in 1982 tot stand gekom het. Die Congress of South African Trade Unions (COSATU) het in Desember 1985 tot stand gekom, en is vandag nog die koördineerder van die meeste vakbonde in Suid-Afrika.

Sedert D.F. Malan die Nasionale Party in 1948 tot oorwinning gelei en aan bewind gekom het met die beleid van rasseskeiding, het die eerste ministers van Suid-Afrika die beleid streng toegepas en enige weerstand deur middel van wetgewing onderdruk. Malan het in November 1954 afgetree, waarna adv. J.G. Strijdom eerste minister geword het. Ná Strijdom se dood op 24 Augustus 1958 het dr. H.F. Verwoerd eerste minister geword. Verwoerd het die eerste aanslag op sy lewe op 9 April 1960 deur David Pratt tydens die Randse Paasskou oorlewe, maar is op 6 September 1966 deur Demetrios Tsafendas in sy bank in die Volksraadsaal met 'n dolk doodgesteek.

Adv. B.J. Vorster het daarna eerste minister van Suid-Afrika geword. Ná sy bedanking in September 1978 weens gesondheidsredes, het mnr. P.W. Botha die eerste uitvoerende president van die land geword. Tydens sy bewindstydperk is daar begin om die beleid van apartheid te verslap — die eerste stap in die proses wat uiteindelik tot 'n nuwe konstitusie sou lei. Mnr. F.W. de Klerk, wat ná mnr. Botha tot president verkies is, het die land tot volle hervorming gelei, wat deur die algemene demokratiese verkiesing van 1994 verwesenlik sou word.

Vroeg in die vyftigerjare het die ANC se Women's League (ANCWL) in toenemende mate die weerstandsaktiwiteite ondersteun. Vroue het veral aktief aan die Defiance Campaign deelgeneem, optogte en boikotte in die gemeenskappe ondersteun, saam die stryd teen swart onderwys gestry en betrokke geraak by die organisasie van kongresse soos die Congress of People.

Die belangrikste rol wat die vroue egter in die stryd teen apartheid gespeel het, was die beweging teen die uitreiking van pasboeke vir vroue. 'n Groot aantal optogte deur vroue is in dorpe en stede dwarsdeur Suid-Afrika gereël. Die belangrikste optog het op 9 Augustus 1956 plaasgevind toe 20 000 vroue deur die strate van Pretoria na die Uniegebou gemarsjeer het om 'n petisie teen die verpligte dra van pasboeke aan die eertydse eerste minister, J.G. Strijdom, te oorhandig. Alhoewel hy dit nie in ontvangs geneem het nie, het die vroue duisende petisievorms voor sy deur gelaat. Die beweging teen die uitreiking van pasboeke vir vroue het tot 1960 voortgeduur, toe die regering tóg die Wet op die Dra van Pasboeke op vroue van toepassing gemaak het en hulle verplig is om pasboeke te dra.

Vroue het aan verskeie ander optredes deelgeneem in die jare 1955 tot 1959. In Cato Ridge aan die buitewyke van Durban het 'n groot aantal vroue in opstand gekom teen die munisipaliteit wat sorghumbier vervaardig het en dit in biersale aan die mans verkoop het. Die vroue is belet om ook bier te maak. Toe die onluste ernstige afmetings begin aanneem en die vroue begin om die biersale aan die brand te steek, is die opstand wreed deur die polisie onderdruk. Vroue was ook aktief betrokke by die massaverset wat gevolg het op die verpligte verskuiwing van mense van Cato Manor na Kwa-Mashu in 1960.

Vroue se deelname aan die versetbewegings was egter nie net tot stedelike gebiede beperk nie. Onluste deur vroue aangespoor het gedurende die tydperk 1956 tot 1960 regoor Suid-Afrika voorgekom. Op Zeerust in die huidige Noordwesprovinsie het duisende vroue geweier om hul pasboeke te dra en het hulle dit in die openbaar op 'n hoop gegooi en aan die brand gesteek. Hoofmanne wat die regering ondersteun het, is ook aangeval. Die polisie het die opstand deur middel van 'n skrikbewind van arrestasies en hardhandige optrede onderdruk. Sowat 2 000 swart mense het oor die grens na Botswana gevlug.

In KwaZulu-Natal was sowat 20 000 vroue betrokke by versetbewegings teen onder andere die volgende wette:

• Die Pasboekwette van toepassing op vroue;
• Die Wet op die Beperking van Veegetalle wat bepaal het dat swart boere slegs 'n beperkte aantal beeste mag aanhou;
• Die Wet op Eiendomsreg wat bepaal het dat swart boere nie grond mag besit nie.

Van die plaaslike hoofmanne en amptenare in die diens van die staat was ook rede vir die verset en het teikens van die oproeriges geword. Protesvergaderings is gehou en het uitgeloop op klipgooiery na polisievoertuie en optogte na polisiestasies, howe, en regeringskantore. Ongeveer 1 000 vroue is gearresteer.

Die swart vroue van Suid-Afrika het die weerstandsbewegings aktief ondersteun. Daar was egter ook wit vroue wat hulle simpatie met die weerstandsbewegings getoon het deur deel te neem aan die aktiwiteite van die Black Sash. Lede van die Black Sash het met swart serpe oor die skouer stil wag gestaan by amptelike geleenthede wat deur kabinetslede bygewoon is. Hulle het ook protesvergaderings georganiseer, straatoptogte gereël en versoekskrifte aan kabinetslede voorgelê.

Die tydperk van 20 jaar tussen 1960 en 1980 is gekenmerk deur die ontwaking van Afrika-nasionalisme wat tot gevolg gehad het dat verskeie Afrikastate hul onafhanklikheid verkry het en hul plek in die internasionale gemeenskap ingeneem het. Die proses van dekolonisasie in Afrika was op dreef. Tydens hierdie periode het Suid-Afrika as 'n Afrikaland wat deur 'n wit minderheid regeer is, eenkant gestaan. Die kritiek deur ander Afrikalande op die land se binnelandse beleid het ál hoe feller geword. Talle onafhanklike Afrikastate het lid van wêreldorganisasies soos die Verenigde Volke-organisasie (VVO) geword. Die toenemende druk wat deur hierdie organisasie op Suid-Afrika toegepas is, het daartoe gelei dat Suid-Afrika teen 1980 op politieke, ekonomiese en sportgebied so te sê geheel en al van die res van die wêreld geïsoleer was.

Suid-Afrika se lidmaatskap van die Statebond het in 1961 verval, wat beteken het dat Suid-Afrika se handelsbande met invloedryke Afrikalande verbreek is. Die enigste Afrikastate wat nog hul handelsbande met Suid-Afrika behou het, was die Portugese kolonies Mosambiek en Angola.

In 1963 is die Organisasie vir Afrika-eenheid (OAE) gestig en dié organisasie het Suid-Afrika se binnelandse beleid van apartheid en rassediskriminasie (rassisme) skerp gekritiseer. Verskeie lande, onder andere Nigerië en Zimbabwe, wou wél diplomatieke bande met Suid-Afrika smee, maar Suid-Afrika het die aanbod van die hand gewys. Die OAE het opstande ondersteun om die rassistiese regering van Suid-Afrika omver te werp. Vyandelike aanslae in die vorm van terreuraanvalle is teen die land gerig, gerugsteun deur Rusland en China wat die kommunistiese bewegings van wapens en ammunisie voorsien het en ook opleiding verskaf het.

Tydens sy bewind as eerste minister het B.J. Vorster 'n nuwe beleid van gesprekvoering of dialoog met ander Afrikalande gevolg. Malawi was die eerste land om in 1967 formele diplomatieke bande met Suid-Afrika te smee. Hierdie stap het hewige kritiek deur die OAE uitgelok en daar is aangedring op hul skorsing uit die OAE. Vorster het in 1974 die Ivoorkus, Senegal, Gaboen, Botswana en die destydse Rhodesië besoek. Ná 'n staatsgreep in Portugal, wat die dekolonisasieproses van Portugal se Afrika-kolonies aan die gang gesit het, het Mosambiek en Angola hul onafhanklikheid verkry. Suid-Afrika het 'n hand van vriendskap na Mosambiek uitgesteek – die voorloper van die Nkomati-vredesverdrag wat in 1984 tussen Suid-Afrika en Mosambiek gesluit is.

Ten spyte van die Suid-Afrikaanse regering se pogings om die land se beeld in die buiteland te bevorder, is weinig sukses behaal. Gebeure soos die Sharpeville-insident en die Soweto-onluste het tot gevolg gehad dat die land net verder deur die internasionale gemeenskap geïsoleer is. Die VVO het ekonomiese sanksies teen Suid-Afrika ingestel wat behels het dat geen ander lidland van die VVO met Suid-Afrika handel mag dryf nie. Buitelandse beleggers het egter óf hul aandele in Suid-Afrikaanse sakeondernemings verkoop óf hul beleggings aan Suid-Afrika onttrek.

Tog het sekere lande ekonomiese sanksies teen Suid-Afrika tot hul eie voordeel gebruik. Met Denemarke en Nederland wat die EEG (Europese Ekonomiese Gemeenskap) probeer oortuig het om sanksies teen Suid-Afrika in te stel, het vernaamlik Frankryk, Denemarke en Brittanje uiteindelik 'n steenkoolboikot aanvaar.^[2] Nederland het wel, maar dit was wetlik omseilbaar. Met Frankryk, Denemarke en Brittanje as direkte steenkoolinvoerders uitgeskakel, word 700% meer Suid-Afrikaanse steenkool tussen 1982 en 1987 in Rotterdam deur Nederland ingevoer. Alleenhandel as middelman het gevolg. Die steenkool is verwerk, 'n ander naam gegee, en dit is teen groot winste aan Frankryk en Brittanje verkoop, sowel as aan sy eie anti-apartheidsbondgenoot, Denemarke.^[3]

Anti-apartheidsoptogte is regdeur die Westerse wêreld gehou. Suid-Afrika is ook op die gebied van internasionale sport geïsoleer. Geen amptelike nasionale span kon in die buiteland aan sportbyeenkomste deelneem nie. Dit het 'n nadelige invloed op sportontwikkeling in Suid-Afrika gehad aangesien daar nie meer blootstelling aan internasionale mededinging was nie.

Sekere oorsese lande het hul diplomatieke bande met Suid-Afrika verbreek. Die Suid-Afrikaanse Lugdiens is landingsregte in sekere lande geweier, en selfs op vermaaklikheidsgebied is sanksies teen Suid-Afrikaanse teatergeselskappe ingestel. Musiekgroepe soos U2 en Simple Minds het die Suid-Afrikaanse regering openlik gekritiseer in die lirieke van hul liedjies.

Die Suid-Afrikaanse regering het onder leiding van president P.W. Botha tentatiewe stappe in die rigting van die opheffing van apartheid gemaak. Beide in Suid-Afrika en in die buiteland is daar egter gevoel dat daar te min te laat gedoen is. Op 15 Augustus 1985 hou Botha die berugte sogenaamde Rubicon-toespraak in Durban. Die toespraak is met groot afwagting ingewag en daar is verwag dat 'n belangrike aankondiging in terme van beleidsverandering gemaak sou word.^[4] Botha sê dan ook in sy toespraak dat "I believe that we are today crossing the Rubicon in South Africa." Hy maak egter geen noemenswaardige aankondigings nie. 'n Woorvoerder van die Britse regering het verklaar dat daar "aansienlike teleurstelling" met Botha se toespraak was, met 'n soortgelyke uitspraak deur Duitsland terwyl 'n Franse amptenaar gesê het dat die Suid-Afrikaanse situasie "aanhou om ons te ontstel."^[4] Die ANC en ander anti-apartheidsbewegings verwerp die toespraak ook en die organisasie beskryf dit as 'n arrogante herbevestiging dat die apartheidstelsel onveranderd sou voortgaan.^[5] Die gebrek aan daadwerklike stappe in die ophef van apartheid en die instel van volle demokrasie lei daartoe dat die Rand se waarde dramaties val en dat Suid-Afrika se oorblywende Westerse bondgenote, insluitend die VSA, ook sanksies instel.

Op 14 September 1989 het mnr. F.W. de Klerk mnr. P.W. Botha opgevolg as staatspresident van Suid-Afrika. De Klerk het homself verbind tot 'n fundamentele verandering van Suid-Afrika se binnelandse beleid en het dadelik begin om apartheid af te takel. Afgesien van die normale regeringsbedrywighede soos die opstel van 'n begroting en wetgewing, het hy onderneem om ook buitelandse betrekkinge te verbeter, staatsadministrasie te rasionaliseer en ekonomiese groei te bevorder. Die verswakte ekonomie weens internasionale saksies, grootskaalse armoede onder veral stedelike swart mense en die politieke vyandskap waarin Suid-Afrika met die res van die wêreld geleef het, is alles dinge wat president De Klerk die hoof moes bied.

Politieke gevangenes wat ingevolge die Wet op die Onderdrukking van Kommunisme in tronke was, is op 10 Oktober 1989 vrygelaat. Op 2 Februarie 1990 het F.W. de Klerk sy beroemde toespraak gelewer waarin hy die regering van Suid-Afrika onomwonde tot politieke verandering verbind het. Die ANC en SAKP, wat tot op daardie stadium nog verbode organisasies in Suid-Afrika was, is ontban. Nelson Mandela, wat in 1964 lewenslank tronk toe gestuur is en allerweë as die leier van die ANC bestempel is, is op 11 Februarie 1990 vrygelaat.

Die onderhandelingsproses om Suid-Afrika van 'n apartheidsbestel in 'n ten volle demokratiese staat te omskep waar elke stemgeregtigde kon stem afgesien van velkleur, ras of geslag, sou in drie fases plaasvind, naamlik:

• Tentatiewe onderhandelinge waartydens daar voelers uitgesteek is om met al die rolspelers te onderhandel.
• Die opstel van gestruktureerde onderhandelinge waar die proses van onderhandeling beplan en bepaal is.
• Die stigting van 'n onderhandelingsforum met die oog op die Konvensie vir 'n Demokratiese Suid-Afrika (KODESA).

Die eerste werklike onderhandelinge het op 2 tot 4 Mei 1990 plaasgevind met die Groote Schuur-minuut tussen die regering en die ANC. Hierdie historiese byeenkoms het by Groote Schuur, die ampswoning van Suid-Afrika se vorige eerste ministers in Kaapstad, plaasgevind. Enkele aanhalings uit hierdie minuut lei soos volg:

Die regering en die ANC het ooreengekom om hulle gesamentlik te verbind tot die beëindiging van die bestaande klimaat van geweld en intimidasie, van watter kan ook al, asook tot stabiliteit en 'n vreedsame onderhandelingsproses

Doeltreffende kommunikasiekanale sal tussen die regering en die ANC geskep word om geweld en intimidasie, van watter kan ook al, doeltreffend in bedwang te hou.

'n Tweede stap in die onderhandelingsproses tussen die twee hoofpartye, naamlik die regering (die Nasionale Party) en die ANC, het op 6 Augustus 1990 plaasgevind tydens die Pretoria-minuut en vordering is gemaak op die weg na volskaalse onderhandelinge tussen ál die betrokke partye in Suid-Afrika. Die hele proses is gekenmerk deur diepgaande verskille tussen die onderskeie partye, wat tot wydverspreide geweld gelei het. 'n Groot aantal mense het hul lewens verloor en die regering moes by verskeie geleenthede drasties ingryp om die geweld te onderdruk.

In Januarie 1991 het die ANC ingestem dat 'n veelpartykonferensie byeengeroep kon word. Op 20 Desember dieselfde jaar het die konferensie, wat as die Konvensie vir 'n Demokratiese Suid-Afrika (KODESA) bekend sou staan, by die Wêreldhandelsentrum in Kemptonpark naby die Johannesburgse Internasionale Lughawe plaasgevind. Twintig verskillende politieke partye en entiteite het daaraan deelgeneem, maar 'n aantal regse partye soos die Konserwatiewe Party, Afrikaner-Weerstandsbeweging en die Herstigte Nasionale Party, asook 'n paar radikaal linkse partye soos die Pan Africanist Congress (PAC), die Azanian People's Organization en die Black Consciousness Movement, het die vergadering geboikot.

Kodesa I is gevolg deur Kodesa II, wat op 15 Mei 1992 begin het. Die verskillende werksgroepe wat by Kodesa II gevorm is, moes sekere sleutelkwessies ondersoek en oplossings vind sodat 'n grondwetlike raamwerk wat die basis van die oorgangsgrondwet van 1993 sou vorm, geformuleer kon word. In dieselfde jaar het 26 afvaardigings verder onderhandel tydens die Veelparty-onderhandelingsforum in Kaapstad en die tussentydse grondwet wat op 22 Desember 1993 deur die parlement aanvaar is, opgestel. Die Onafhanklike Verkiesingskommissie (OVK), wat daarvoor verantwoordelik was om 'n infrastruktuur vir 'n algemene verkiesing in Suid-Afrika daar te stel, is intussen deur die regering gestig. Die verkiesingsdatum is op 27 April 1994 vasgestel. Vyf partye — die Konserwatiewe Party, Inkatha Vryheidsparty en verteenwoordigers van die Ciskei-, Bophuthatswana- en KwaZulu-regerings — het nie met die verkiesingsdatum saamgestem nie en het hulle aan die onderhandelinge onttrek om 'n nuwe organisasie, die Vryheidsalliansie, te stig.

Ondersteuners van die ANC in Bophuthatswana het teen die regering se besluit in opstand gekom en dit het tot 'n onstabiele situasie gelei. Die Suid-Afrikaanse regering het die Suid-Afrikaanse Weermag (SAW) op gereedheidsgrondslag geplaas om die orde in Bophuthatswana te herstel. Intussen het president Mangope, die leier van Bophuthatswana, die hulp van sy bondgenoot in die Vryheidsalliansie, generaal Constand Viljoen van die Afrikaner Volksfront, ingeroep om die vrede te herstel. Die AWB onder leiding van Eugene Terre'Blanche het hulle geroepe gevoel om sélf die orde in Bophuthatswana te herstel en het die land binnegedring. Daar was 'n konfrontasie tussen die AWB en die soldate van Bophuthatswana, wat tot die dood van twee AWB-lede gelei het. Hierdie twee lede is koelbloedig voor internasionale televisiekameras doodgeskiet. Die toestand in Bophuthatswana is onder beheer gebring. Mangope is oorreed om uit te tree en twee administrateurs is aangestel ten einde die verkiesing ook daar vreedsaam en regverdig te laat geskied. Die Ciskeise leier, Oupa Qgozo, is op 'n soortgelyke wyse vervang, en nadat Viljoen van die Vryheidsalliansie weggebreek het en die Vryheidsfront gestig het, was ál die lede van die Vryheidsalliansie met die uitsondering van die Inkatha-Vryheidsparty bereid om deel te neem, en het 'n ooreenkoms bereik met verteenwoordigers van die IVP waarvolgens laasgenoemde ook aan die verkiesing sou deelneem. Alles was nou gereed vir die eerste algemene demokratiese verkiesing wat op 27 April 1994 sou plaasvind.

Hoofartikel: Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1994

Sowat 19,5 miljoen Suid-Afrikaners het aan die verkiesing op 27 en 28 April 1994 deelgeneem om 'n nuwe Regering van Nasionale Eenheid te kies. Meer as 9 000 stembusse is dwarsoor Suid-Afrika opgerig en baie verskillende partye het op nasionale en provinsiale vlak deelgeneem. Die ANC het die verkiesing gewen deur om en by 63% van die stemme op hom te verenig. Nelson Mandela, as leier van die ANC, het die president van die land geword. Die Nasionale Party het die tweede hoogste aantal stemme, naamlik byna 21%, gekry, en het die juniorvennoot in die Regering van Nasionale Eenheid (RNE) geword.

Die ANC, wat in 1912 slegs as 'n organisasie vir die verteenwoordiging van swart mense in Suid-Afrika gestig is, wat in 1962 tot 'n verbode organisasie verklaar en uit die land verban is, en wat in 1990 as 'n politieke party in Suid-Afrika hertoegelaat is, vorm sedert 1994 die regering van Suid-Afrika. Nelson Mandela is as die eerste swart president van Suid-Afrika ingehuldig. Dit was Mandela se taak as president van Suid-Afrika, asook Thabo Mbeki en F.W. de Klerk as mede-adjunkpresidente van die nuwe Regering van Nasionale Eenheid om, soos vooraf tydens die onderhandelinge besluit is, 'n kabinet saam te stel. Dit sou die land vir die tydperk van 1994 tot 1999, wanneer die volgende verkiesing sou plaasvind, regeer. Een van die belangrikste take van die Regering van Nasionale Eenheid was die opstel van 'n nuwe grondwet, wat binne twee jaar ná die aanvang van die RNE aanvaar moes word. Die grondwet van 'n land word as die hoogste gesag en reg in die land beskou en enige regsvoorskrif of optrede wat daarmee in stryd is, is ongeldig. Dit is elke landsburger se plig om op hoogte te wees van sy/haar regte deur kennis te dra van die grondwet. Die grondwet van die Republiek van Suid-Afrika is op 8 Mei 1996 formeel deur die parlement goedgekeur en op 11 Oktober 1996 deur die Grondwetlike Vergadering tot sy huidige vorm gewysig.

• 1652 – Jan van Riebeeck land aan die Kaap die Goeie Hoop, rasgemengde huwelike geduld en gewettig onder die bewind van die VOC.
• 1809 – Drie jaar ná die tweede Britse bewindsoorname onder die beleid van goewerneur Caledon word paswette ingestel wat die Khoisan verbied om sonder geskrewe toestemming buite die gebiede te trek wat aan hul toegesê is.
• 1828 – Die paswette wat die Khoisan raak, word afgeskaf.
• 1865 – Sir Theophilus Shepstone verklaar dat swart mense in Natal nie mag stem nie.
• 1891 – Die Oranje-Vrystaat verbied mense van Asiatiese afkoms om in die republiek te woon^[6]
• 1894 – Cecil John Rhodes verhoed die kleurling Krom Hendriks om deel te neem aan 'n kriekettoer van die Kaapse span na Engeland.
• 1902 – Die Verdrag van Vereeniging kondig die einde van die Tweede Vryheidsoorlog aan.
• 1903 – Alfred Milner rig Sanac ("South African Native Affairs Commission") op.
• 1905 – Die bevindinge van Sanac word gepubliseer. Hedendaagse akademici herken die bloudruk van rasgebaseerde segregasie (1910–1948) sowel as apartheid (tot 1990) daarin.
• 1905 – Alfred Milner stel verpligte segregasie vir Kaapse skole in.
• 1907 – Die Suid-Afrika-Wet, wat deur die Britse Parlement bekragtig is ná samesprekinge tussen die twee voormalige kolonies en twee voormalige Boererepublieke, bepaal dat slegs persone van Europese herkoms tot die Parlement verkies mag word.
• 1910 – Die Unie van Suid-Afrika kom tot stand met Uniewording.
• 1913 – Die Natives Land Act van 1913 word ingestel wat privaat eienaarskap van eiendom deur swart mense verbied.

• 1948 – Die Nasionale Party kom aan bewind.
• 1949 – Wet op Verbod van Gemengde Huwelike, afsonderlike toue by poskantore vir blankes en nie-blankes.
• 1950 – Bevolkingsregistrasie-, Groepsgebiede-, Onderdrukking van kommunisme en Immoraliteitswette ingestel.

• 1951 – Wet op Afsonderlike verteenwoordiging van kiesers, Wet op Bantoe-owerhede.
• 1953 – Wet op Afsonderlike Geriewe ingestel.
• 1954 – Die Tomlinson-kommissie lê die Tomlinson-verslag voor waarin aanbeveel word dat afsonderlike ontwikkeling as landsbeleid aanvaar word. Die verslag beveel aan dat meer as R200 miljoen in die volgende tien jaar belê moet word vir die ontwikkeling van Swart gebiede. Die Wet op die Hervestiging van Naturelle word aanvaar.
• 1955 – 25 Junie tot 26 Junie: Soveel as 2884 afgevaardigdes woon die Congress of the People (1955) in Kliptown by waar die Vryheidsmanifes (Engels: Freedom Charter) aangeneem word. Wet op die Ontwikkeling van Groepsgebiede word aanvaar
• 1956 – Apartheid op busdienste toegepas. Naturelle- (Verbod op Interdikte) Wet word aanvaar
• 1959 – Wet op die Bantoebeleggingskorporasie
• 1960 – 69 swart mense word doodgeskiet en 180 gewond tydens die Sharpeville-voorval
• 1961 – Wet op gemeenskaplike Kleurlingreservate, Wet op behoud van Kleurlinggebiede, Wet op Stedelike Bantoerade. ^[7]
• 1966 – Distrik Ses in Kaapstad word as blanke gebied verklaar. Ongeveer 150 000 anderskleuriges word teësinnig elders hervestig.
• 1976 – Die 1976 Skoliereopstand word gewelddadig toe die polisie traangas en honde gebruik teen skoolkinders wat teen Afrikaans as voertaal in swart skole betoog. Talle kinders, waaronder Hector Petersen, word deur die polisie doodgeskiet.
• 1977 – Die Theron-kommissie bevind dat die Westminsterstelsel 'n hindernis is tot goeie regering in 'n multikulturele en plurale samelewing soos Suid-Afrika en maak grondwetlike aanbevelings.
• 1984 – Na die 'Ja' stem in 'n referendum onder wit kiesers word 'n nuwe grondwet en die driekamerparlement in plek gestel.
• 1985 – Na onluste wat in September 1984 uitbreek nie onder beheer gebring kan word nie, word die Eerste noodtoestand in Julie 1985 afgekondig.
• 1986 – In Junie word 'n nuwe noodtoestand afgekondig wat streng beperkings op die media plaas. Jong swart mense bekend as die comrades begin ander swart mense, wat daarvan verdink word dat hulle met die apartheidsregering saamwerk of nie by die stryd daarteen wil aansluit nie, doodmaak.

• 1987 – 'n Groep gematigde Afrikaanssprekendes ontmoet ANC-leiers tydens die Dakar-beraad.
• 1990 – Op 2 Februarie kondig President F.W. de Klerk by die opening van die parlement aan dat die ANC en ander groepe ontperk sou word en dat Nelson Mandela vrygelaat sou word.
• 1990 – Op 11 Februarie word anti-apartheidstryder Nelson Mandela, vir 27 jaar lank 'n politieke gevangene, uit die Victor Verster-gevangenis in die Paarl, Suid-Afrika, vrygelaat.
• 1991 – Die KODESA-samesprekinge begin op 20 Desember.
• 1992 – Wit Suid-Afrikaners stem op 18 Maart in 'n omstrede referendum met 'n oorweldigende meerderheid (68,6%) ten gunste van volgehoue samesprekings vir die daarstel van 'n volwaardige demokrasie in Suid-Afrika.
• 1994 – Eerste nie-rassige, demokratiese verkiesing. Die ANC kom aan bewind. Suid-Afrika word die enigste land in die wêreld waar wetgewing soos regstellende aksie ten gunste van die meerderheid in plek gesit word. Rasseklassifikasie duur voort met die gevolglike benadeling van sekere rassegroepe.

• Geskiedenis van Suid-Afrika: Van der Walt en Ander, Nasou Beperk, Tweede uitgawe
• Sosiale Wetenskappe: Bateleur-paneel, Bateleur-boeke, Eerste uitgawe
• Vyfhonderd Jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis: C.F.J. Muller e.a., Academica.

• Rhoodie, N.J. & Venter, H.J. 1959. Die apartheidsgedagte: ’n sosio-historiese uiteensetting van sy ontstaan en ontwikkeling. Kaapstad: HAUM. 271 p.
• Rhoodie, N.J., red. 1972. South African dialogue. Johannesburg: McGraw-Hill. 611 p.
• Rhoodie, N.J. 1966. Apartheid en partnership: ’n rasse-sosiologiese ontleding van afsonderlike volksontwikkeling en vennootskap, met besondere verwysing na die motiewe vir hierdie beleidsisteme. Kaapstad: Academica. 420 p.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Apartheid.

Sien apartheid in Wiktionary, die vrye woordeboek.

• Implementering van die Internasionale Konvensie oor die Onderdrukking en Straf van die Misdaad van Apartheid Verslag van die Verenigde Nasies (en)
• Die Apartheidmuseum in Johannesburg (en)
• Direct Action Centre for Peace and Memory Geargiveer 4 Augustus 2010 op Wayback Machine (en)