Ela Spence

Ela Spence
Ela Spence, omstreeks 1949.
Gebore	23 September 1909 Burgersdorp
Sterf	2 Mei 1997 Stellenbosch
Beroep	Skrywer
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Genre	Liefdes- en jeugverhale
Noemenswaardige toekennings	Ela Spence-medalje

Ela Spence (1909–1997) was ’n Afrikaanse skrywer van liefdesverhale en jeugverhale. Sy verwerf veral bekendheid vir haar liefdesverhale en reeks boeke vir die jeug (onder meer die Tessa- Soekie- en Bokkie-reekse) As skrywer was sy besonder produktief en skryf deur die loop van haar loopbaan meer as 245 boeke.

Elizabeth Engela Stander is op 23 September 1909 op Burgersdorp in die Oos-Kaap gebore as die enigste kind van dominee en mevrou Gideon Stander.^[1][2] Vir baie jare is haar vader kapelaan, eers by die gevangenis op Barberton en later van die Sentrale Gevangenis in Pretoria. Ela gaan na die laerskool op Barberton en matrikuleer dan aan die Hoërskool Ermelo in Mpumalanga.

Hierna studeer sy verder in Musiek aan die Universiteit van Stellenbosch, met die doel om operasangeres te word. Halfpad deur haar kursus word sy egter baie siek en moet noodgedwonge haar studies laat vaar. Sy is vir ’n ruk verslaggewer by ’n plaaslike koerant op Barberto^[3] en begin in hierdie tyd om bydraes te lewer vir Engelse tydskrifte. Op 30 Junie 1934 trou sy met Reginald Spence en hulle vestig hulle in Pretoria, waar haar man lank onderhoof is aan die Laerskool Pretoria-Oos. Sy is na haar huwelik voltyds huisvrou en skryfster. Twee dogters (Annette en Elna) word uit die huwelik gebore, met Annette wat bekendheid verwerf as skryfster van die reeks Groen heuwels-jeugverhale wat op ’n perdeplaas afspeel.

Verskeie kere reis Ela na Europa, meestal alleen, waar sy stof inwin vir haar romans.^[3] Op uitnodiging van verskeie lugdienste vlieg sy na Europa en Suid-Amerika.^[3] In die Duitse dorpie Oberammergau maak sy kennis met Anton Preisin^[4] ge, wat in 1950 en 1960 die rol van Christus vertolk het in die beroemde Passiespel wat op hierdie dorpie opgevoer word en sy korrespondeer later met hom. In Engeland leer sy ook Enid Blyton ken en kuier by haar aan huis in Beaconsfield in Engeland ^[5] Benewens die talle verhale wat sy vir tydskrifte lewer, behartig sy ook ’n rubriek met persoonlike advies vir twee tydskrifte. Na ’n ligte beroerte-aanval in 1981 hou sy op met skryf omdat sy nou sukkel om te tik. Na haar man se aftrede gaan bly hulle in ’n woonstel in Sunnyside in Pretoria.^[6]

Haar man is in 1984 oorlede, waarna sy in die Sonnheim-tehuis vir bejaardes in Pretoria bly. Sy verhuis in 1992 na Stellenbosch, waar sy by haar dogter, Elna Reitmann, inwoon. Sy is op 2 Mei 1997 in Stellenbosch aan hartversaking oorlede.^[7]

Sy begin in 1946 skryf. Aanvanklik lewer sy bydraes vir Engelse tydskrifte, maar begin na haar huwelik kinderverhale in Afrikaans skryf.

Dit sluit in die baie gewilde Soekie-reeks wat verskeie kere herdruk word. Die hoofkarakter wie se wedervaringe vertel word, is Soekie Rossouw, ’n pastoriekind in haar laat laerskool- en vroeë hoërskooljare. Bennie en Bertus is haar onmoontlike tweeling broertjies en sy het ook ’n ouboet en ousus.

In Soekie en Kaptein is Kaptein haar kolliehond, vir wie sy baie lief is en saam met wie sy baie snaakse dinge aanvang. Sy is ook lief vir tannie Coetzee en wanneer die ou tannie hulp dringend nodig het, gaan sy ver uit haar pad om te help.

Soekie en die Tweeling vertel van Soekie en haar tweeling broertjies se plaasvakansie in die Laeveld, waar hulle spannende avonture beleef.

As Elizabeth Stander (haar nooiensnaam) skryf sy die Tessa-reeks, waar die dertienjarige Tessa se moeder oorlede is en sy die enigste kind is van ’n welgestelde vader. Sy begin in hierdie omstandighede met hoërskool en die aanpassing is nie altyd maklik nie, maar dan het sy darem altyd haar goeie vriendin Loné de Vaal.

Tessa en die tienerbende vertel van die tweede kwartaal van Tessa se eerste jaar op hoërskool. Tessa het die blink plan om ’n tienerbende te stig, met die doel om hulp en vriendskap te gee aan jong kinders in die hospitaal wat ver van die huis is en wie se ouers hulle nie gereeld kan besoek nie.

In Tessa weer tuis het Tessa aan die einde van haar eerste jaar op hoërskool gekom en uitgesien na die heerlike lang vakansie. Die persoon met die stroperige stem wat alewig met haar pa oor die telefoon wou gesels en die opdringerige vrou met haar rooi hare wat vir Tessa geen goeie woord het nie, versuur egter die vakansie.

In die Bokkie-reeks verskyn net twee titels. Bokkie is die bynaam van Bokkie de Waal, ’n lewenslustige kosganger wat probeer om ’n dame te word en in tipiese kosskool insidente betrokke is.

Japsnoetjie is ’n verhaal vir kleiner kinders, terwyl sy ook verskeie bydraes skryf vir reekse soos die Excelsior, Sonstraal, Kleingoed, Kleuterpret, Sonskyn (verhale uit die wêreldletterkunde oorvertel vir kinders in Afrikaans), Doenige diertjies, Vrolike dae en Môreson boekies wat op die mark vir klein kinders gerig is.

So verwerk sy verskeie wêreldwye gunstelinge in Afrikaans, insluitende Aspoestertjie, Rooikappie, Sneeuwitjie, Die gelaarsde kat en Tyl Uilspieël, terwyl daar ook etlike nuutskeppinge van haar is, soos Boffie en Moffie, Kammie se keeloperasie (oor die operasie wat ’n kameelperd moes kry vir sy seer keel), Die diere se piekniek, Kietsie die Katjie, Ollie Nollie Olifant en Toortannie se toorwinkeltjie.

Sy skryf die operettes Vrolike feesdae, Die ontevrede bruidjie en Die dogter van Don Domingo, waarvoor Hansie Gouws die musiek skryf. By die kabouters en By Kabouter Pim is boekies met kinderversies, met Jan Kromhout wat van haar versies opneem in Keur vir ons kinders, terwyl D.J. Opperman daarvan opneem in Nuwe Kleuterverseboek.

Vir volwassenes skryf sy aanvanklik kortverhale vir tydskrifte en is ’n gereelde medewerker aan Die Huisgenoot, Sarie, die destydse Brandwag, Die Taalgenoot, Die Landbouweekblad, Die Voorligter, Die Transvaler en die Dagbreek, waarin van haar kortverhale, kinderverhale, vervolgverhale, artikels en reisverhale verskyn. Later skakel sy oor na romans en word veral bekend vir haar ligte liefdesromans, wat sy hoofsaaklik vir verskillende boekklubs skryf.

Haar eerste boek is Bevryding (1946) waarin die aanpassing by die gewone lewe nadat tronkstraf uitgedien is, uitgebeeld word.

Die uitdraaipad (1950) is die verhaal van Lulu Marais en Ernst. Hy verklaar sy ewigdurende liefde vir haar een Oujaarsaand, maar hulle is kort daarna betrokke in ’n ongeluk waarvoor Ernst verantwoordelik was en wat Lulu blind laat. Die vraag is of sy liefde in hierdie omstandighede werklik sterk genoeg gaan wees.

In Goudgeel kappertjies (1950) kry die vroulike hoofkarakter polio, waarna die man wat sy liefhet met haar suster trou. As die herfs kom (1951) is ’n vervolg hierop, waar die held en heldin wel aan die einde bymekaar uitkom.

Die blinde orrelis (1953) speel af op die dorpie Mellersdorp. Die begaafde orrelis Roland Joubert is eers verlief op Rosalette, maar hulle dryf uitmekaar. Dan word hy blind in ’n ongeluk en keer terug na Mellersdorp, waar hy weer ’n integrale deel van die dorp se mense se wel en wee word. Daar is die prokureur Petrus Retief, ds. Bensen, Koeksie wat Roland Joubert sommer op hulle eerste ontmoeting om die nek val, Nols Retief wat die gaafste man op aarde is as hy sober is, die uitgeworpe Christa Meyer en Rykie Siebrits wat so gereeld kerk toe kom om na die orrelspel te kom luister.

In Goue sleutels (1959) is Zanti (die stil en stemmige een) en Karen (die vurige en impulsiewe een) tweelingsusters. Hulle moeder is vroeg dood en hulle vader, Dawid, gee aan elkeen op hulle 21ste verjaarsdagpartytjie ’n goue sleutel om die deur na geluk te kan oopsluit. Op hierdie partytjie ontmoet hulle albei vir Ferdi Bouwer, die jong dokter. Sy keuse val uiteindelik op Zanti, wat Karen se hart breek en haar ontvlugting in drank en verkeerde vriende laat soek. Karen weet dat sy haar goue sleutel verloor het.

In Uur van betowering (1959) is Cecile Cloete die erfgenaam van die spogplaas Cloeteshoek, waar sy vele ure van betowering deurgebring het. Sy ontmoet die argitek van Kaapstad, Wilhelm Bruyns, maar hy het ’n grief teen die mense van Cloeteshoek. Cecile se rusteloosheid dryf haar na Kaapstad, dan na die Drakensberge en eindelik na Switserland, waar sy die geheim tot die volmaakte uur van betowering vind.

In Silwerbrokaat (1961) kyk die 70-jarige Margaretha Verschuur op haar verjaarsdag terug na haar armoedige verlede, terwyl sy nou in weelde wag vir haar kinders om haar verjaarsdag te vier. Haar kinders het elkeen hulle eie planne vir die toekoms en hulle eie probleme in die hede, wat sorg vir ’n spannende verjaarsdagaand.

Onbekende lied (1962) is die verhaal van nege Suid-Afrikaners se vakansie in Switserland. Hier in die skoonheid van die berge word elkeen op sy eie manier deur die omgewing en mense aangeraak.

In Klank van die kastanjette (1963) trek Madeleina en haar groep sigeuners uit Spanje na Suid-Afrika. Hulle kampeer naby Nelspruit toe dit tyd word dat Juanita, Madeleina se oogappel en enigste kind, se eersteling gebore word. Madeleina stap dorp toe om vir Juanita vars melk te gaan koop en stap om ’n onverklaarbare rede by ’n vreemde woning langs die hoofweg in, waar sy verneem dat daar die nag ’n dogtertjie in die huis gebore is. Terug by die kamp word daar voorbereidings getref vir die geboorte van die nuweling. Madeleina staan Juanita alleen by en is die enigste wat weet dat Juanita se dogtertjie doodgebore word. Oombliklik weet Madeleina wat haar te doen staan. “

Drie mans en Maria (1966) is die verhaal van die weeshuisdogter Maria. Haar vriendin Brenda se vriendskap moet die plek van haar familie inneem. Maria wil ver lande besoek en gaan werk by ’n reisburo terwyl sy geld spaar om haar doel te bereik. Xander Larsen word tydelike bestuurder van die reisburo en nooi Maria saam met hom wanneer hy terugkeer na Nederland. Die verhouding misluk en Maria gaan na Durban vir ’n vakansie om te vergeet. Hier ontmoet sy vir Dewald Coulyn en hy vra haar om te trou.

In Wanneer die liefde kom (1966) word die broers Victor en Peet op die dorpie Dennehoek groot, waar die buurdogter Lulu vir hulle soos ’n suster in die huis is. Wanneer hulle groot word, is albei verlief op Lulu en sy moet kies tussen Victor, die gevoelsmens, en Peet, die aantreklike maar oppervlakkige een.

Ek sal onthou (1967) is die verhaal van ’n vader en sy seun en die vroue in hul lewens. Gideon Holme is teologiese student wat in sy finale jaar dikwels vir Beppie uitneem, wat klaarblyklik sy sielsgenoot is. Hy trou egter nie met haar nie, maar met die beeldskone maar oppervlakkige Ellen. Deon is sy seun, wat sy vader se geloof geërf het. Teen sy sin raak hy verlief op Celia, die meisie wat hom in vele opsigte aan sy moeder herinner. Wanneer die verhouding skipbreuk ly, reis hy oorsee en woon die Passiespel in Oberammergau by.

Sirene in die nag (1967) vertel van die mense verbonde aan ’n groot plattelandse hospitaal, elkeen met sy eie probleme en drome.

In Die silwer bron (1968) bly Ernst de Flamingh en sy gesin op sy droomplaas in die Laeveld. Hy verhuur die vier rondawels op die plaas aan uitgesoekte gaste, wat hierheen kom om genesing vir hulle gees te vind.

Die bruide van Koningsvallei (1969) was eerstens Leila, Thelma was die tweede bruid en daar sou ook ’n derde wees, maar eers nadat die mense van Koningsvallei deur lyding gelouter en gesterk is.

In Die meisie van Kaapland (1969) reis ’n groep met ’n toerbus na ’n vakansieoord in die Drakensberge en word daar deur slegte weer in die huis vasgekeer. Lorraine sluit onverwags by die groep aan nadat sy betrokke was in ’n motorongeluk en oënskynlik aan geheueverlies ly, alhoewel die dokter in die groep twyfel. Almal in die groep is nie wie hulle voorgee om te wees nie.

Net vier dae (1969) is die lengte van die reis van die Pendennis Castle tussen Durban en Kaapstad. Hierdie vier dae het verskillende betekenis vir verskillende passasiers, waar sommiges wroeg oor toekomsbesluite, ander probeer wegkom van die verlede en ander doelloos ronddryf.

Vyf uiteenlopende jong vroue was in Afspraak om vieruur (1971) saam op universiteit. Daar was Jolanda Stewart, aantreklik en baie bewus daarvan; die muisvaal Bettie Cloete; die vrolike rooikop Mitzi Bornman; die witkop Colleen en die stil Louise. Op universiteit maak hulle ’n afspraak om tien jaar van daardie dag af weer bymekaar te kom om te kyk waarheen die lewe elkeen gelei het.

Zonnenhof (1971) is die naam van ’n blok met ses luukse woonstelle. Pieter Bensman verseker vir Bertha van sy ewigdurende liefde toe hy haar met haar verlowing aan Henk gelukwens. Henk verseker haar dat Pieter haar sal vergeet. Dit was baie lank gelede en nou is Henk Verhoef dood en Bertha het alleen agtergebly met haar groot droefheid en die verantwoordelikheid van Zonnenhof, die blok woonstelle wat Henk kort voor sy dood laat bou het. Zonnenhof met sy vreemdsoortige inwoners hou vir Bertha besig en sy is dankbaar vir Pieter se kosbare vriendskap waarop sy altyd kon steun.

Gee my die herinnering (1972) is die verhaal van Madeleine Henning, wat na haar ouers se dood by haar oom en tante op die plaas Wilgerpoort gaan bly. Fred Viviers raak verlief op haar en kom dikwels kuier, maar vir haar is Fred net ’n vriend. Sy raak verlief op Casper Minnaar, die jong prokureur en kondig aan dat sy met hom gaan trou, teen haar oom en tante se wense. Die huwelik beland op die rotse en sy verloor haar baba. Dan ontmoet sy vir dokter Jan Walters op Monsmare, die rustige oord by die see. Madeleine (1973) is die vervolg van Gee my die herinnering. Madeleine en dokter Jan Walters deel die dorpie Monsmare met vele ander karakters, elkeen met sy leed en drome.

Suster Suzanne (1973) werk in ’n Kaapse hospitaal, waar sy doelbewus haar hart toesluit vir toenadering om nie weer die pyn van ’n gebroke verhouding hoef te ervaar nie. Hier in die hospitaal is daar egter Bertus Roets, die verlamde pasiënt wat haar liefgekry het, en ook dokter Gawie Fourie, wat self die pyn ervaar het van ’n gebroke huwelik.

Klein kring van die liefde (1974) is ’n vervolg op Vrou uit die vreemde. Dokter Ronnie Nel en sy Franse vrou kom op die Karoodorpie Donnaville in noue aanraking met verskeie ander mense. Daar is Carel Theron, die eensame wewenaar-dokter, die tandarts Piet Rossouw en sy vrou wat nie geboorte kan skenk nie, die ryk maar onvergenoegde Mollie Heunis, en Wilma Davel, die jong dokter wat na Donnaville vlug na haar verloofde se skielike dood.

In Mooier as ’n droom (1975) wag Carl Havenga reeds van sy matriekjaar vir Nicola van Coller om groot te word sodat hy haar kan vertel van sy liefde. Hy voel egter vir haar soos ’n broer en sy vlug na Wenen, waar sy vir Rolf Gessner ontmoet.

In Drie maal het die uil geroep (1976) beplan Johanna van Claerte om met Frazer de Melior te trou, nie omdat sy hom liefhet nie, maar omdat sy baas wil wees in die herehuis Drie Palms. Haar suster, Salomé, het egter regtig vir Frazer lief.

Sybil Steyn (1979) gee vir Stefan Fichardt die jawoord, ten spyte van Stefan se boesemvriend Dennis wat haar ook vra om sy vrou te word. Na hulle haastige huwelik word Stefan en Sybil se liefde egter tot die uiterste toe beproef.

Die nagwind het gewaai (1983) het aanvanklik in 1959 as ’n vervolgverhaal in ’n tydskrif verskyn, waarna dit veel later in boekvorm uitgegee is. Van haar boeke is in braille beskikbaar en ’n groot aantal is ook opgeneem op Bandhulp vir Blindes en in grootdruk beskikbaar.

Onder haar nooiensnaam Elizabeth Stander skryf sy die liefdesroman Die liefde van Lizelle (1952). Op goue vleuels is ’n verjaardagboekie waarin sy haar eie verse opneem, ingedeel in afdelings vir elke ouderdomsgroep vanaf kinders tot volwassenes, met spesiale afdelings vir verliefdes en verloofdes. Silwervlerke (1952) gee ’n reisbeskrywing van ’n reis deur Europa. Die ontvoerde bruidjie (1975), Vrolike feesdae (1976) en Die skat van Vergelegen (1979) is operettes wat in 1979 deur Dalro gedruk word.

In 1976 onthaal Susan Kruger, vrou van die destydse minister van polisie en gevangenisse, Jimmy Kruger, en self ’n skryfster van verskeie romans, Ela net voor haar 67ste verjaardag aan die ministerswoning. P.J. Nienaber het die huldigingswoord gespreek, ’n skildery van Ela is deur Bettie Cilliers-Barnard geskilder en die Pretoriase Koorensemble het opgetree^[8] In 1987 vereer die uitgewer J.P. van der Walt haar vir haar bydrae tot die bevordering van die Afrikaanse literatuur. Die uitgewer stel ook in 1989 die Ela Spence-medalje in, wat tweejaarliks toegeken word aan die skrywer van die beste liefdesverhaal in Afrikaan^[4] 'n Straat in die woonbuurt Duvhapark in Witbank (nou Emalahleni) is na haar genoem.

Werke wat uit haar pen verskyn sluit in:^{[9][10][11][12]}

• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983.
• Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers. Eerste uitgawe. Tweede druk, 2005.

• Anoniem. Op 71 is Ela nog propvol liefde. Rapport, 26 Oktober 1980.
• Cloete, Shane. Ela Spence skryf haar 254e boek. Keur, 12 Oktober 1979.
• Joubert, Ebs. Op 70 glo sy nog in die liefde. Die Transvaler, 14 November 1979.
• Truter, Suzette. Liefling van die liefdesverhaal. Sarie, 28 September 1994.
• Van Rensburg, Roelf. Versamelaar van herinneringe. Insig, Junie 1997.

• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Spence,_Ela
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 29 Oktober 2014: http://www.litnet.co.za/ela-spence-19091997/
• Lizmar Boeke: http://www.lizmarboeke.co.za/Skrywers/Spence--Ela/spence--ela.html Geargiveer 11 Maart 2016 op Wayback Machine