Eter (klassieke element)

Eter (Grieks: αἰθήρ) as ’n klassieke element verwys na die streek van die heelal bo die ondermaanse sfeer.^[1] Die begrip is in verskeie teorieë gebruik om verskeie natuurverskynsels te verduidelik, soos die beweging van lig en swaartekrag.

In die laat 19de eeu het fisici gemeen eter strek deur die hele ruimte en verskaf ’n medium waardeur lig in ’n vakuum kan beweeg, maar bewyse vir so ’n medium is nie gevind nie en die resultaat is vertolk as dat geen so ’n liggewende eter bestaan nie.^[2]

Die woord eter in Grieks beteken "vars lug" of "helder lug". In die Griekse mitologie is geglo dit is die suiwer lug wat die gode inasem en die ruimte vul waar hulle woon.^[3] Dit word ook verpersoonlik as die god Aither, die seun van Erebos en Nyx in die Griekse mitologie.^[3][4]

In Plato se Timaeus (58d) waar hy van lug praat, sê hy "daar is die mees deurskynende soort wat by die naam eter (αίθηρ) genoem word".^[5] Andersins aanvaar hy egter die klassieke stelsel van vier elemente.

Aristoteles, wat ’n student van Plato was, het hiermee saamgestem en ook genoem vuur is soms verkeerdelik met eter verwar. In sy boek Oor die Hemele het hy ’n nuwe "eerste" element bekendgestel. Volgens hom was die klassieke vier elemente onderworpe aan verandering en het hulle natuurlik lineêr beweeg. Die eerste element, wat in die hemelsfeer geleë was, het egter in die rondte beweeg en geen van die eienskappe van die aardelemente gehad nie. Dit was nie warm of koud nie, nie nat of droog nie. Met dié toevoeging is die klassieke stelsel tot vyf elemente uitgebrei; latere skrywers het na die eerste element as die vyfde een verwys en dit "eter" genoem, ’n woord wat Aristoteles nie gebruik het nie.^[6]

Die beweging van lig is voor die 20ste eeu honderde jare lank ondersoek. Die gebruik van die begrip eter om hierdie beweging te beskryf was in die 17de en 18de eeu gewild. Een teorie was dié van Johann Bernoulli, wat in 1736 ’n prys van die Franse Akademie gekry het. Daarvolgens is alle ruimte deurdring met eter, wat "uiters klein draaikolke" bevat. Hierdie draaikolke veroorsaak dat eter ’n sekere elastisiteit het, en dit stuur vibrasies uit terwyl die lig daardeur beweeg.^[7]

Geleerdes het geglo die een of ander medium is nodig waardeur lig moet beweeg, soos klank deur lug of rimpels in ’n poel water. Later, toe bewys is die aard van ’n liggolf is transversaal en nie longitudinaal nie, het teorieë deur onder andere Einstein dié idee verwerp.^[8]

Ook in verskeie teorieë oor swaartekrag het eter ’n belangrike rol gespeel. Dit is gebruik in een van Newton se eerste gepubliseerde swaartekragteorieë, Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica. Hy het die hele beskrywing van planetêre bewegings geskoei op die teoretiese wet van dinamiese wisselwerkings. Hy het gemeen dié bewegings word veroorsaak deur ’n medium wat hy eter genoem het.^[9] Hy beskryf hoe eter as ’n medium aanhoudend na die aarde se oppervlak "vloei" en hoe swaartekrag deur hierdie "sirkulasie" van eter veroorsaak word.^[9]

Hoewel Newton eindelik dié teorie vervang het met een wat verband hou met krag en die wette van beweging, het sy daarstelling van die moderne begrip van swaartekrag by die eter-model begin.^[10]