Fasies

Die term fasies word in die geologie gebruik om die eienskappe van 'n groep verwante gesteentes aan te dui. Die woord kan sowel beskrywend as verklarend toegepas word.

In die onderafdelings van die geologie, naamlik stratigrafie en sedimentologie, word die woord fasies gebruik om een, 'n paar of alle eienskappe van 'n sedimentêre gesteente aan te dui. Dit kan ook verwys na 'n bepaalde plek, 'n bepaalde gebied of na 'n bepaalde vertikale interval (dit wil sê dikte).

Die term kan of beskrywend of verklarend wees. In die beskrywende sin kan dit byvoorbeeld na die gesteentetipe (Iitofasies) verwys. So kan 'n mens dan praat van 'n sandsteenfasies, 'n karbonaatfasies of 'n steenkoolfasies. Daar kan ook binne 'n bepaalde fasies variasies aangetref word, byvoorbeeld 'n kleiige fasies binne 'n sandsteenfasies waar die sandsteen heelwat klei bevat, of 'n mikrietfasies binne 'n kalksteenfasies waar die korrelgrootte lokaal baie klein is.

Op dieselfde wyse kan gesteentes op grond van die fossielinhoud (biofasies) beskryf word. So kan byvoorbeeld 'n koraalfasies of 'n ammonietfasies gevind word. Aangesien daar egter dikwels 'n verband tussen die litologiese en paleontologiese eienskappe bestaan, word daar soms fasiesname gebruik wat die twee kombineer, byvoorbeeld in die Devoon van Europa word langs mekaar 'n Rynse fasies en 'n Boheemse fasies onderskei. Eersgenoemde word gekenmerk deur growwe sedimente en deur fossiele wat op en onder die seebodem leef.

Daarteenoor bestaan die Boheemse fasies uit fynkorrelrige gesteentes soos skalies met fossiele van swemmende of drywende organismes. In die verklarende sin word die gesteentetipe, die sedimentêre strukture en die fossielinhoud gebruik om die omgewing van afsetting af te lei.

Dit is dan ook vanselfsprekend dat 'n breë omgewing verdeel kan word in kleiner subomgewings. In die eerste plek kan daar onderskei word tussen kontinentale fasies en mariene fasies, waardeur onderskeidelik na afsetting op land en in die see verwys word. Tussen die twee hoofomgewings bestaan daar 'n oorgangsgebied soos strandfasies, strandmeerfasies en deltaïese fasies. In die kontinentale omgewing kan afsettings plaasvind deur riviere, in mere, deur wind of deur gletsers. Hierdie omgewings staan dan respektiewelik bekend as die fluviale fasies, lakustriene fasies, eoliese fasies en glasiale fasies.

Ook in die see kan verskillende omgewings onderskei word, byvoorbeeld die vlakwatergebied met intense golfwerking (0 -10 m, litorale sone), die res van die gebied op die kontinentale plat (10 - 200 m, neritiese sone), die gebied langs die kontinentale glooiing (200 - 4 000 m, die batiale sone) en die diepwatergebied op die seebodem (4 000 - 7 000 m, abissale sone). Verder is daar vasgestel dat waar transgressie van fasies voorkom, die fasies wat gelyktydig langs mekaar afgeset is, mekaar ook vertikaal (en dus in tyd) opvolg (Wet van Walther).

Die term fasies kan ook gebruik word om die vorming van gesteentes in 'n bepaalde gedeelte van die aardkors aan te dui, byvoorbeeld tektofasies of geosinklinale fasies. Verder word die term fasies ook in die beskrywing van metamorfe gesteentes gebruik om gesteentes aan te dui wat onder bepaalde druk- en temperatuurtoestande gevorm het, byvoorbeeld groenskisfasies, amfibolietfasies en granulietfasies. Soms worp 'n bepaalde metamorfe mineraal wat kenmerkend is vir 'n spesifieke omgewing, as fasiesterm gebruik, byvoorbeeld staurolietfasies of granaatfasies.

Die verspreiding van sedimentêre sowel as metamorfe fasies kan deur middel van kaarte of profiele aangedui word. Sulke fasieskaarte kan gesteentetipes, fossieltipes of diktes van eenhede (isopagkaarte) aandui. Aangesien delfstowwe dikwels geassosieer is met 'n spesifieke afsettingsomgewing, kan sulke kaarte van groot ekonomiese belang wees.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409451 band