France Antarctique

France Antarctique was die naam van die kortstondige Franse kolonie suid van die ewenaar in Rio de Janeiro (Brasilië), wat in die tydperk tussen 1555 en 1567 bestaan het.

Brasilië is oorspronklik in April 1500 deur 'n koninklike Portugese vloot onder die bevel van Pedro Álvares Cabral ontdek. Die ekspedisie het naby die huidige Porto Seguro (Bahia) voet aan wal gesit, tog is die kolonie met die uitsondering van Salvador, Brasilië se eerste hoofstad, 'n halfeeu later nog steeds 'n ongerepte land.

Op 1 November 1555 neem die Franse viseadmiraal Nicolas Durand de Villegaignon (1510-1575), 'n hugenoot en kommandeur van 'n klein vloot van twee skepe en tweehonderd soldate en Hugenote-setlaars, die klein eiland Serigipe in die Guanabarábaai (teenoor die huidige Rio de Janeiro) in besit. Die koloniste rig 'n fort op, wat ter ere van Gaspard de Coligny, 'n Hugenoot en admiraal, wat die ekspedisie ter beskerming van sy geloofsgenote ondersteun het, Fort Coligny vernoem word. Die nouliks ontwikkelde dorp op die vasteland kry die naam Henriville, ter ere van koning Hendrik (Henri) I van Frankryk, wat die ekspedisie goedgekeur en die koloniste van die skepe voorsien het.

Nietemin stel die Franse kroon - anders as in die geval van Nieu-Frankryk - geen belang in die uitbreiding van die kolonie nie, aangesien dit 'n skending van die destydse Verdrag van Tordesillas en 'n voorafgaande pouslike oorkonde uit die jaar 1493 sou wees, waarmee die Nuwe Wêreld tussen Spanje en Portugal opgedeel is.

Aanvanklik is die Portugese onverskillig teen die Franse nedersetting. In die jaar 1556 groei die kolonie danksy die aankoms van nuwe setlaars, Switserse calviniste uit Genève, wat die nedersetting op drie skepe onder die bevel Villegaignon se neef, Bois le Comte, bereik. Villegaignon probeer sy posisie deur 'n alliansie met die plaaslike Tamoio- en Tupynambá-Indiane te vestig, wat vyandelik teenoor die Portugese staan.

Uiteindelik kry Mem de Sá, die nuwe goewerneur-generaal van Brasilië, in 1560 'n bevel van die Portugese regering om die Franse te verdryf. Met 'n vloot van 26 oorlogskepe en 2 000 soldate val hy Fort Coligny aan en verniel dit binne drie dae, tog slaag hy nie daarin om sy bewoners en verdedigers te verdryf nie. Die Franse vlug met die ondersteuning van die Indiane na die binneland, waar hulle met hul werk voortgaan. Admiraal Villegaignon, wat intussen weer die Rooms-Katolieke geloof aangeneem het, keer in 1558 na Frankryk terug, aangesien hy die voortgesette religieuse verskille tussen die protestante en die katolieke, wat saam met die tweede groep na die kolonie geëmigreer het, met afsku bejeën.

Twee invloedryke Jesoeïte-pastore, José de Anchieta en Manoel da Nóbrega, wat saam met Mem de Sá na Brasilië gekom het en 'n groot rol by die herstelling van die vrede met die Tamoyos speel, dring daarop aan om die Franse opnuut aan te val. Mem de Sá gee aan sy neef die opdrag om 'n nuwe strydmag saam te stel.

Estácio de Sá stig op 1 Maart 1565 die stad Rio de Janeiro en veg 'n verdere twee jaar teen die Franse setlaars. Danksy die militêre versterking, wat deur sy oom gestuur is, verslaan en verdryf hy die Franse uit Brasilië, maar beswyk 'n maand later aan die wonde wat hy in die slag opgedoen het.

Coligny en Villegaignon se droom om 'n Franse kolonie suid van die ewenaar te vestig eindig na slegs twaalf jare. Die Portugese kroon reageer op die Franse pogings om gebiede in Brasilië te verower (naas France Antarctique bestaan daar tussen 1612 en 1615 'n tweede Franse kolonie met die naam France Équinoxiale naby die huidige stad São Luís in die deelstaat Maranhão) met die vinnige kolonisasie van die land en verhef ook sy status.

• Francis Parkman, Pioneers of France in the New World, University of Nebraska Press, 1996.
• André Thevet, Les singularités de la France antartique, 1558, new ed. (Paul Gaffarel, ed.) 1878.