Francisco Goya

Francisco Goya
Geboortenaam	Francisco José de Goya y Lucientes
Gebore	(1746-03-30)30 Maart 1746 Fuendetodos, Aragon, Spanje
Sterf	16 April 1828 (op 82) Bordeaux, Frankryk
Nasionaliteit	Spanje
Veld	Skildery, tekening, beeldhouwerk, drukkuns
Opleiding	José Luzán
Beweging	Romantiek

Die Spaanse skilder Francisco Goya (1746-1828) word as een van die veelsydigste en oorspronklikste kunstenaars in die Weste beskou. Naas amptelike staatsieportrette van die Spaanse koning en sy gesin het hy ook etse - dikwels in die vorm van satiriese karikature – vol grimmige protes teen die wreedheid van die oorlog gemaak.

Francisco Jose Goya y Lucientes is op 30 Maart 1746 in Fuedetodes (Aragon) gebore as seun van Gracia Lucientes, die dogter van 'n verarmde adellike familie, en Jose Francisco de Paula Goya, ʼn vergulder van beroep.

Danksy briefwisseling met sy jeugvriend Martin Zapater, waarvan 135 briewe bewaar gebly het, is intieme feite oor die lewe en persoonlikheid van Goya bekend. Omstreeks 1760 het hy onder die skilder Jose Luzan y Martinez (1710-1785) in Saragossa begin studeer. In 1763 het hy deelgeneem aan 'n wedstryd vir 'n beurs om aan die Akademie van San Fernando te studeer, maar hy is afgewys. Vervolgens het hy enkele jare deur ltalië gereis.

Na sy terugkeer in Spanje het hy in 1772 'n fresko vir die katedraal van Saragossa gemaak, sy eerste skildery wat met sekerheid gedateer is. Hy het daarna waarskynlik by die destydse hofskilder Francisco Bayeu (1734-1795) in Madrid gewerk, met wie se suster, Josefa Bayeu, hy in 1773 getroud is. Daar word aanvaar dat hy via sy swaer die opdrag gekry het om 40 ontwerpe vir die koninklike tapytfabriek te maak.

Die onderwerpe van die ontwerpe tussen 1776 en 1792 vervaardig en tans in die Prado in Madrid, wissel van idilliese tonele tot alledaagse gebeurtenisse. Volgens styl behoort hulle tot die dekoratiewe Rococo, soos onder andere te vinde in die werk van die Venesiaanse skilder Giambattista Tiepolo wat van 1762 af tot met sy dood in 1770 hofskilder van Karel III in Madrid was.

In die jare het Goya se roem en rykdom toegeneem. In 1780 is hy toegelaat tot die Akademie van San Fernando, wat hom 17 jaar vroeër weggewys het. In 1785 het hy onderdirekteur daar geword en in 1795 het hy sy swaer Bayeu as direkteur opgevolg.

'n Ernstige siekte in 1792 het hom stokdoof gemaak. Intussen is hy in 1789 benoem tot hofskilder van Karel IV. In die stadium het hy hoofsaaklik portrette geskilder wat aanvanklik baie ooreenkomste getoon het met die streng neoklassisistiese portrette van die Duitser Anton Raphael Mengs (1728-1779) wat ook omstreeks 1770 hofskilder in Madrid was. Later het Goya se portrette steeds natuurliker en persoonliker geword, veral danksy sy studie van die werk van die groot Spaanse skilder Velazquez (1599-1660), wat ook dikwels portrette van die lede van die Spaanse hof geski Ider het.

Vanaf 1790 het Goya se werk somberder geraak. Die lugtige, vrolike Rococo-elemente het verdwyn en in plaas daarvan het fantasieë met 'n dreigende sfeer verskyn. Daarnaas het hy in die periode enkele van sy mooiste portrette geskilder, soos die van die beroemde toneelspeelster La Tirana (1794; Madrid, Juan March-versameling). In 1798 het hy binne drie maande die kerk van San Antonio de la Florida (Madrid) versier. Die belangrikste werk uit die periode is egter 'n reeks etse, "Los Caprichos", wat hy tussen 1793 en 1798 gemaak het.

Die 80 etse was bedoel as 'n satiriese aanval op allerlei sosiale en kerklike wanopvattings. Wat die tegniek betref, het die etse invloed van die 17e eeuse Hollandse kunstenaar Rembrandt getoon; die uitbeelding is demonies en kenmerkend van Goya se nuwe styl. In 1799 is Goya tot eerste hofskilder benoem en 'n jaar later het hy sy beroemde groepportret, "Die Familie van Karel IV", (Madrid, Prado) gemaak waarin hy skerp karaktersketse van die koninklikes gemaak het.

Van die private portrette uit die jare moet die van Isabel Cobos de Porcel (1806) genoem word (National Gallery, Londen). Sy is in die klere van 'n maja en vrou uit die Yolk) geskilder, wat vroue uit die hoëre Spaanse klasse toe ook meer dikwels gedra het. Ook uit hierdie periode kom die bekende "Geklede Maja" en die "Naakte Maja" (1797- 1800). albei tans in die Prado, Madrid. In 1808 het die leër van die Franse keiser Napoleon Spanje binnegeval en moes die koning die land verlaat.

Goya het sy posisie as hofskilder onder die nuwe maghebber, Joseph Bonaparte (1768-1844), oudste broer van Napoleon, behou. Die bloedige opstand van die volk van Aranjuez op 17 Maart 1808 en veral die daaropvolgende teregstellings van 2 en 3 Mei, het Goya in 1814 geïnspireer om twee groot skilderye te maak wat van sy indrukwekkendste skeppings is (tans in die Prado, Madrid). Amper ewe belangrik is die reeks van 83 etse, wat tussen 1810 en 1814 gemaak is en as "Los desastres de la guerra" bekend staan. Die etse is nog gruweliker en ook heftiger in hul protes teen die wreedheid en die verskrikking van die oorlog, en is as sodanig uniek in die geskiedenis van die Westerse beeldende kuns.

Na die terugkeer van die Spaanse koningshuis Bourbon in 1814 het Goya hom in sy eie villa, La quinta delsordo (die landgoed van die dowel teruggetrek. Daar het hy in 1819 opnuut ernstig siek geword. Van 1820 tot 1822 het hy 14 fresko's in sy huis geskilder wat nou almal in die Prado in Madrid is en waarin hy net swart, grys en bruin gebruik het. Dit is vreemde visioene en fantasies met 'n dreigende aard. Verwant aan die tema is 'n reeks etse uit 1820-1824, getitel "Los disparates" (Die Dwaashede) of "Los proverbios" (Die Spreekwoorde).

Dit was sy laaste groot reeks etse waarin hy weer sy uiters verfynde etstegniek laat blyk het, die keer teen 'n akwatint-agtergrond. m 1824 het hy, amptelik nag steeds hofskilder, van koning Ferdinand VII toestemming gekry om die land, waar groot wanorde geheers het, te verlaat. Hy het hom in Bordeaux gevestig waar baie Spaanse bannelinge gewoon het. Daar het hy weer portrette geskilder. Hy het ook begin om litografiese werke, wat toe nog ‘n nuwe tegniek was, te maak.

Op 16 April 1828 is hy in die ouderdom van 82 jaar oorlede. Goya se oeuve is baie omvangryk. dit omvat ruim 500 skilderye en fresko's, ongeveer 300 etse en hond. erde tekeninge. In sy tyd is hy veral vir sy portrette gewaardeer; later het ook sy tekeninge en etse – veral Los desastres" - hom groot roem besorg. Saam met Velazquez en EI Greco behoort hy tot die geniaalste Spaanse kunstenaars. Sy ontwikkeling was buitengewoon: van ʼn vriendelike Rococo-styl het sy werk via ‘n strenge neoklassisistiese invloed wat hy deur baie latere kunstenaars bewonder is. Die Franse Impressioniste het hom byvoorbeeld as 'n voorloper beskou.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409494 band

• 
  La Familia de Carlos IV
• 
  La maja desnuda
• 
  La maja vestida

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Francisco Goya.
• CGFA met prente van Goya se werke Geargiveer 4 Junie 2007 op Wayback Machine
• Kunsgalery - Francisco Goya