Franz Liszt

Franz Liszt
Agtergrondinligting
Gebore	(1811-10-22)22 Oktober 1811
Sterf	31 Julie 1886 (op 74)

Franz Liszt (Hongaars: [ˈlist ˈfɛrɛnt͡s]; 22 Oktober 1811 – 31 Julie 1886) was 'n produktiewe 19de-eeuse Hongaarse komponis, virtuose pianis, dirigent, musiekonderwyser, verwerker, orrelis, filantroop, skrywer, nasionalis en 'n lid van die Fransiskaanse derde-orde.

Die musikaal-historiese betekenis van Franz Liszt lê enersyds in sy bydrae tot die uitbreiding van die pianistiese tegniek, en andersyds in die ontginning van instrumentale vorme wat nie aan die klassieke beginsels gebonde was nie.

In die verband en ten opsigte van harmonie het hy tot 'n komponis ontwikkel wat ʼn omwenteling in die musiek van sy tyd teweeggebring het en latere ontwikkelings vooruitgeloop het. Franz Liszt is op 22 Oktober 1811 in die Hongaarse dorpie Raiding naby die Oostenrykse grens gebore. Reeds op 5-jarige ouderdom het hy in klavier speel begin belang stel en sy vader, Adam Liszt, het hom sy eerste klavierlesse gegee.

Hy was ʼn baie godsdienstige kind en benewens sy entoesiasme vir sigeunermusiek, het hy baie belang gestel in kerkmusiek. In 1821 het sy vader hom na Wenen geneem vir verdere studie en vir anderhalf jaar is hy deur Karl Czerny, 'n leerling van Beethoven, onderrig. In 1823 het hy na Parys vertrek, waar hy aan die konservatorium wou gaan studeer, maar as buitelander is hy deur die direkteur, Luigi Cherubini (1760-1842), afgekeur. Nietemin het Liszt spoedig bekend geword as klaviervirtuoos en tussen 1824 en 1827 het hy uitvoerings oor die hele Europa gelewer.

Na die reeks konsertreise het Liszt aan senuwee-uitputting gety en wou hy priester word, maar nadat hy aangesterk het, het hy klavieronderrig in Parys begin gee. ʼn Liefdesverhouding met een van sy studente is egter deur haar vader verbied en Liszl het weer eens siek geword. Meer as 'n jaar lank het hy glad nie klavier gespeel nie en sy loopbaan as klaviervirtuoos verafsku.

Tussen 1830 en 1832 het Liszt 3 musici ontmoet wat sy artistieke lewe aansienlik sou beïnvloed, naamlik Berlioz, Paganini en Chopin. Teen die einde van 1830 het hy Hector Berlioz (1803- 1869) ontmoet, en het die eerste uitvoering van laasgenoemde se Symphonie fantastique bygewoon. Van Berlioz het Liszt die beheer van die Romantiese orkes geërf.

Nadat hy die vioolvirtuoos Niccolò Paganini (1782- 1840) in 1831 hoor speel het, het Liszt weer in die virtuoostegniek begin belang stel. In ongeveer dieselfde tyd het hy ook Frédéric Chopin (1810- 1839), wie se poëtiese styl 'n diepgaande invloed op Liszt uitgeoefen het, ontmoet.

Die ontmoeting met Paganini het onder meer gelei tot die Études d'exécution transcendante d 'après Paganini (1838). Opvallend is die groot spronge en die speel met oktawe, veral die sogenaamde Liszt-oktawe, waarby albei hande afwisselend oktawe speel terwyl die duime die chromatiese lyn behartig. Die klavierwerke wat Liszt kort na Chopin se dood geskryf het, toon laasgenoemde se invloed.

Die Franse hoofstad Parys met sy kunstenaarsklimaat, en Liszt se verhouding met die literêr ontwikkelde gravin Marie d'Agoult, wat hom op baie van sy konsertreise vergesel het, het weerklank gevind in klavierwerke soos Tre sonnetti del Petrarca (1839) en die eerste twee dele van Années de pèlerinage ("Jare van pelgrimskap", 1848/54 en 1849). Uit die tyd dateer ook Liszt se Bowesinlike Studies (Études d 'exécution transcendante), klaviermusiek van bomenslike virtuositeit, en sy verskeidenheid van klaviertranskripsies van Paganini, Beethoven en ander komponiste se musiek. Van 1839 tot 1847 het Liszt weer konsertreise onderneem, insluitende na lande soos Ierland, Portugal, Turkye en Rusland, wat oral 'n triomfantelike sukses was.

In 1839 het hy vir die eerste keer sedert sy kinderjare weer Hongarye besoek en sy hernieude kennismaking met die sigeunermusiek het die inspirasie gevorm vir sy Hongaarse Rapsodieë en ander komposisies in die Hongaarse styl. In 1842 is Liszt aangestel as kapetmeester in Weimar en in 1848 het hy hom permanent daar gevestig. Liszt het hom toe meer op komposisie toegelê, en afgesien van die hersiening van vroeëre werke, het hy onder meer die Faust-simfonie, die Dante-simfonie en die Klaviersonate hier gekomponeer. Belangrik in die geskiedenis van die simfoniese repertoire is Liszt se skepping van die simfoniese gedig, waarvan hy in sy eerste jare in Weimar 12 gekomponeer het en waarvan Les Préludes en Mazzeppa die indrukwekkendste is.

Hofintriges, geïnspireer deur jaloesie en sy omstrede verhouding met prinses Carolyne von Sayn-Wittgenstein, het gelei tot sy bedanking as kapelmeester in 1858, en in 1861 het Liszt Weimar verlaat en hom in Rome gaan vestig.

Na die dood van sy seun Daniel in 1859 op 20-jarige ouderdom, en van sy dogter Blandine in 1862 op 26-jarige ouderdom, het Liszt hom al hoe meer begin toelê op die komposisie van gewyde musiek. In 1865 het hy die laer wydinge van die Rooms-Katolieke Kerk ontvang, maar nooit priester geword nie. In 1867 het Liszt opdrag gekry om 'n mis te komponeer vir die kroningsplegtigheid van keiser Franz Josef I van Oostenryk as koning van Hongarye.

Hy het die Hongaarse Kroningsmis gekomponeer en gevolglik ook sy bande met sy geboorteland hernieu. In 1869 is Liszt deur die Groothertog genooi om in Weimar meesterklasse in klavierspel te gee en in 1871 het hy dieselfde in Boedapest gedoen. Van toe af tot met sy dood het hy sy tyd afwisselend in Rome, Weimar en Boedapest deurgebring. In 1886 het Liszt vir die eerste keer in 45 jaar Londen besoek, waar onder meer sy oratorium Die legende van die heilige Elisabeth opgevoer is. Ondanks sy verswakte gesondheid het hy op 19 Julie 1886 nog 'n klavieruitvoering in Luxemburg gegee, en na 'n kort siekbed is Liszt op 31 Julie in Bayreuth oorlede.

Daar is min, indien enige, goeie bronne wat 'n indruk gee van hoe Liszt regtig geklink het in die 1820's. Carl Czerny beweer Liszt was 'n natuurlike pianis wat volgens gevoel gespeel het, en resensies van sy konserte loof die briljantheid, krag en presisie in sy spel.

Ten minste een noem ook sy vermoë om absolute tempo te behou, wat kan wees weens sy pa se aandrang dat hy met 'n metronoom oefen. Sy repertoire in hierdie tyd bestaan hoofsaaklik uit stukke in die styl van die briljante Weense skool, soos concerto's deur Hummel en werke deur sy voormalige onderwyser, Czerny.

• 
  Franz Liszt hou 'n konsert vir Keiser Franz Joseph I
• 
  'n Vleuelklavier van Franz Liszt in sy woning.
• 
  Franz Liszt fantaseer voor sy klavier (1840), 'n skildery deur Josef Danhauser.

• Lys van komponiste

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409583, volume 17, bl. 101

• (en) liszt.org
• (en) biography.com: Franz Liszt
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Franz Liszt.