Frigië

Frigië
Antieke koninkryk van Anatolië
Frigië tussen die klassieke streke van Anatolië.
Ligging	Sentraal-Anatolië
Taal	Frigies
Bestaan	c. 1200-700 v.C.
Hoofstad	Gordion
Romeinse provinsie	Galatia, Asia

Frigië (Grieks: Φρυγία; Turks: Frigya) was in die antieke tyd ’n koninkryk in Sentraalwes-Anatolië, in wat nou Turkye is. Dit was gesentreer om die Sakariarivier.

Verskeie legendariese konings in die Griekse mitologie was Frigiërs: Gordius, wie se Gordiaanse knoop later deur Alexander die Grote deurgekap is, Midas, wat alles waaraan hy geraak het in goud verander het, en Mugdon, wat teen die Amasones oorlog gemaak het.

Volgens Homeros se Ilias was die Frigiërs bondgenote van die Trojane en het hulle in die Trojaanse Oorlog teen die Achajers geveg.

Frigië se mag het in die laat 8ste eeu v.C. sy hoogtepunt bereik onder ’n ander, historiese koning Midas wat die grootste deel van Wes- en Sentraal-Anatolië oorheers het en met Assirië en Urartu meegeding het om mag in Oos-Anatolië. Hierdie latere Midas was egter ook die laaste onafhanklike koning van Frigië voordat sy hoofstad, Gordion, omstreeks 695 v.C. deur die Kimmeriërs verwoes is. Frigië is daarna deur Lidië, Persië, Alexander die Grote en sy Hellenistiese opvolgers, Pergamon, Rome en Bisantium regeer.

Frigiërs is in die vroeë Middeleeue geleidelik in ander volke opgeneem en ná die Turkse volke se verowering van Anatolië het dit as streeksnaam verdwyn.

Frigië is ’n gebied aan die westekant van die hoë Anatoliese plato; dit is ’n droë streek en baie anders as die woudagtige dele noord en wes daarvan. Frigië begin in die noordweste, waar ’n gebied van droë steppe van die Sakaria-en-Porsoek-rivierstelsel af water kry. Dit is waar die hoofstad, Gordion, geleë is. Die klimaat is straf, met warm somers en koue winters; die grond word meestal vir weiveld en die verbouing van gars benut.

Suidwes-Frigië kry water van die Büyük Menderes-rivier en sy sytak, die Lycus, en bevat die dorpe Laodicea en Hiërapolis.^[1]

Volgens antieke tradisie onder Griekse historici het die Frigiërs uit die Balkan na Anatolië migreer. Volgens Herodotos is hulle Briege genoem toe hulle in Europa gewoon het.^[2] Hy en ander Griekse skrywers het ook legendes oor koning Midas neergepen wat hom verbind met, of sy oorsprong naspeur na, Masedonië; Herodotos sê byvoorbeeld ’n wilderoostuin in Masedonië is na Midas genoem.^[3]

Sommige klassieke skrywers verbind die Frigiërs ook met die Mugdoniërs, die naam van twee groepe waarvan een in die noorde van Masedonië en een in Misië gewoon het. Hulle word ook verbind met die Bebrisiërs, ’n volk wat na bewering teen Misië geveg het voor die Trojaanse Oorlog en wat ook ’n koning met die naam Mugdon gehad het in min of meer dieselfde tyd as die Frigiërs se koning met dieselfde naam.

Die klassieke historikus Strabo groepeer Frigiërs, Mugdoniërs, Misiërs, Bebrisiërs en Bitiniërs saam as volke wat uit die Balkan na Anatolië migreer het.^[4] Dit verduidelik die verwarring oor of Frigiërs, Bebrisiërs en Anatoliese Mugdoniërs dieselfde volk was of nie.

Frigies is nog tot die 6de eeu n.C. gepraat, hoewel sy kenmerkende alfabet vroeër verlore gegaan het as dié van die meeste Anatoliese kulture.^[1] Een van die Homeriese lofsange noem dat Frigies en Trojaans nie wedersyds verstaanbaar was nie,^[5] en inskripsies wat by Gordion ontdek is, maak dit duidelik dat die Frigiërs ’n Indo-Germaanse taal gepraat het met minstens sommige woorde wat baie met Grieks ooreengestem het. Frigies het dus nie tot die Anatoliese tale soos Hetities behoort wat in die meeste naburige streke gepraat is nie.^[6][7]

Die oënskynlike ooreenkoms tussen Frigies en Grieks en sy verskille met die Anatoliese tale word beskou as ’n bewys dat die Frigiërs se oorsprong in Europa lê.^[1]

Sommige geleerdes verwerp die idee van ’n Frigiese migrasie lank gelede as ’n legende en meen die migrasie na Frigië het meer onlangs plaasgevind as wat antieke bronne voorstel. Hulle probeer die aankoms van die Frigiërs verbind met die val van die Hetitiese Ryk en die einde van die Bronstydperk in Anatolië.^[8]

Volgens die hipotese van ’n onlangse migrasie het die Frigiërs die gebied binnegeval net voor of ná die val van die Hetitiese Ryk aan die begin van die 12de eeu v.C. en het hulle die politieke vakuum in Sentraalwes-Anatolië gevul. Hulle kon selfs een van die Seevolke gewees het wat die val van die ryk bewerkstellig het volgens Egiptiese rekords.

Handgemaakte ware uit dié tydperk wat in Wes-Anatolië ontdek is, is tentatief geïdentifiseer as ’n invoerproduk wat met die inval verband sou hou.

Ander geleerdes aanvaar die Ilias se weergawe dat die Frigiërs voor die Trojaanse Oorlog aan die Sakariarivier gevestig was en dat hulle dus daar moes gewees het gedurende die latere stadiums van die Hetitiese Ryk, of moontlik vroeër. Hulle verwerp die idee van ’n meer onlangse migrasie. Hulle probeer om die Frigiërs se oorsprong terug te speur na die baie volke van Wes-Anatolië wat deur die Hetiete onderwerp is.^[9] Dié vertolking word ook ondersteun deur Griekse legendes oor die stigting van Frigië se hoofstad, Gordion, deur Gordius en van Ankira deur Midas.^[10] Dit dui daarop dat Gordion en Ankira al voor die Trojaanse Oorlog bestaan het.

Niemand kon nog met sekerheid vasstel watter van die baie streke van die Hetiete met die vroeë Frigiërs verbind kan word nie. Volgens ’n klassieke tradisie, wat deur Josephus gewild gemaak is, kan Frigië die land wees wat die antieke Hebreërs Togarmah genoem het, wat weer geïdentifiseer is as die Tegarama uit Hetitiese tekste en Til-Garimmu in Assiriese rekords. Die bron wat Josephus aanhaal, is egter onbekend en dit is nie duidelik of daar enige ander gronde vir die identifikasie was as die ooreenkoms in die name nie.

Herodotos beweer ook Frigiese koloniste het die Armeniese nasie gestig.^[2] Dit is waarskynlik ’n verwysing na ’n derde groep wat Mugdoniërs genoem is wat in Noord-Mesopotamië gewoon het en skynbaar aan die Armeniërs verwant was.

Min is egter oor hierdie oostelike Mugdoniërs bekend en geen bewyse van die Frigiese taal is in dié gebied ontdek nie.

Volgens die Ilias was die tuiste van die Frigiërs aan die Sakariarivier, wat dwarsdeur Frigië se geskiedenis die land se middelpunt gebly het. Frigië was bekend vir sy wyn en dapper ruiters.

Volgens die Ilias het ’n jong koning Priamos van Troje voor die Trojaanse Oorlog ’n leër na Frigië aangevoer om dit in ’n oorlog teen die Amasones by te staan. Homeros noem die Frigiërs "die volk van Otrios en die godagtige Mugdon".^[11] Volgens Euripides, Quintus Smirnaios en ander het Mugdon se seun Koroibos in die Trojaanse Oorlog geveg en gesneuwel; hy wou die hand van die Trojaanse prinses Kassandra vra. Die naam "Otrios" kan verwys na Otroea, ’n plek in die omgewing van die latere Nicea, en "Mugdon" verwys beslis na die Mugdoniërs, ’n volk wat volgens Strabo in noordwestelike Klein-Asië gewoon het en soms as ’n ander volk as die Frigiërs beskou word.^[12]

Volgens die Bibliotheca het die Griekse held Herakles ’n koning Mugdon van die Bebrisiërs noordwes van Anatolië in ’n geveg verslaan wat, as dit histories is, sou plaasgevind het sowat ’n generasie voor die Trojaanse Oorlog. Volgens die verhaal het Herakles op pad van Minoa na die Amasones in Misië stilgehou en die Misiërs in ’n geveg teen die Bebrisiërs gehelp.^[13] Volgens sommige vertolkings is "Bebrisiërs" ’n ander naam vir die Frigiërs en is dié Mugdon dieselfde persoon as die een wat in die Ilias genoem word.

Koning Priamos is met die Frigiese prinses Hekabe (of Hekuba) getroud^[14]) en het noue bande met die Frigiërs gehandhaaf. Hulle het hom beloon deur "vurig" in die Trojaanse Oorlog teen die Grieke te veg. Hekabe was die dogter van die Frigiese koning Dimas, seun van Eionios, seun van Proteus.

In die 8ste eeu v.C. het die Frigiese koninkryk met sy hoofstad in Gordion in die Bo-Sakariariviervallei uitgebrei tot ’n ryk wat die grootste deel van Sentraal- en Wes-Anatolië oorheers het en al hoe nader aan die groter Assiriese Ryk in die suidooste en die koninkryk Urartu in die noordooste gestrek het.

Volgens die klassieke historici Strabo,^[15] Eusebius en Julius Africanus was die koning van Frigië in dié tyd ’n ander Midas. Dié historiese Midas is vermoedelik dieselfde persoon as Mita in Assiriese tekste uit dié tydperk.^[16] Hierdie Midas het vermoedelik oor Frigië regeer tydens die hoogtepunt van sy mag van omstreeks 720 v.C. tot 695 v.C. (volgens Eusebius) of 676 v.C. (volgens Africanus). ’n Assiriese inskripsie wat "Mita" uit omstreeks 709 v.C. noem, tydens die bewind van Sargon van Assirië, dui daarop dat Frigië en Assirië in dié tyd ’n wapenstilstand gesluit het. Dit lyk of dié Midas ’n goeie verhouding en noue handelsbande met die Grieke gehad het, en hy het glo met ’n Griekse prinses getrou.

’n Skryfstelsel in Frigies het in dié tyd in Gordion ontwikkel en floreer. Dit het ’n alfabet gebruik wat van die Fenisiese alfabet afgelei is en soortgelyk aan die Griekse alfabet was. ’n Afonderlike Frigiese tipe erdewerk het ook ontstaan.

Die Frigiese koninkryk is egter deur die Kimmeriërs oorval en Gordion is vernietig. Volgens Strabo en ander het Midas selfmoord gepleeg deur bulbloed te drink.

Gordion is een van Turkye se beste argeologiese terreine. Opgrawings het ’n gewelddadige verwoesting van Gordion omstreeks 675 v.C. bevestig. ’n Graftombe uit dié tyd, wat algemeen bekend is as die "Graftombe van Midas", het ’n houtstruktuur onthul wat diep onder ’n grafheuwel begrawe lê. Dit bevat onder meer ’n kis, meubels, voedselofferandes en ander goedere (Argeologiese Museum, Ankara).

Nadat hulle Gordion verwoes het, het die Kimmeriërs in Wes-Anatolië gebly en oorlog gevoer teen Lidië, wat hulle eindelik omstreeks 620 v.C. uit die gebied verdryf het. Lidië het Frigië daarna ingelyf en dit het die Lidiese oosgrens geword. Die terrein by Gordion onthul ’n aansienlike bouprogram in die 6de eeu v.C. onder die Lidiese konings, insluitende die spreekwoordelike ryk koning Croesus. Intussen is Frigië se voormalige oostelike gebiede deur Assirië en later die Mede verower.

Daar kan dalk ’n aanduiding van ’n stryd met Lidië en ’n bedekte verwysing na koninklike gyselaars wees in die legende van die dubbele ongelukkige Frigiese prins Adrastus, wat per ongeluk sy broer doodgemaak en homself toe na Lidië verban het, waar koning Croesus hom verwelkom het. Daar het Adrastus per ongeluk Croesus se seun doodgemaak en toe selfmoord gepleeg.

Die een of ander tyd in die 540's v.C. het Frigië deel van die Achaemenidiese Ryk geword nadat Kores die Grote Lidië verower het.

Nadat Darius die Grote in 521 v.C. die Persiese keiser geword het, het hy die antieke handelsroete in die Persiese "Koninklike Roete" omskep en administratiewe hervormings ingestel wat die skepping van satrapieë (provinsies) behels het. Die Frigiese satrapie het wes van die Halisrivier en oos van Misië en Lidië gelê. Sy hoofstad was Daskileion.

In die loop van die 5de eeu is die streek in twee administratiewe satrapieë verdeel: Kleiner en Groter Frigië.^[17]

Die Masedoniese veroweraar Alexander die Grote het in 333 v.C. deur Gordion gereis en die Gordiaanse knoop in die tempel van Sabazios ("Zeus") deurgehak. Volgens ’n legende, wat dalk deur Alexander se volgelinge versprei is, sou enige persoon wat die knoop kan losmaak die meester van Asië wees. Met Gordion wat aan die Persiese Koninklike Roete geleë was wat deur die hart van Anatolië geloop het, het die voorspelling ’n mate van geloofwaardigheid gehad.

Onder Alexander het Frigië deel van die groter Hellenistiese wêreld geword. Ná Alexander se dood in 323 v.C. het die Slag van Ipsos in 301 v.C. plaasgevind.^[18]

In die chaotiese tydperk ná Alexander se dood is Frigië deur Kelte verower en het dit eindelik die provinsie Galatia geword. Die voormalige hoofstad Gordion is gou daarna deur die Galliërs verwoes en het uit die geskiedenis verdwyn.

In 188 v.C. het die suidelike oorblyfsel van Frigië onder beheer van die Attaliede van Pergamon gekom. Die Frigiese taal het oorleef, maar is nou in die Griekse alfabet geskryf.

In 133 v.C. het die oorblyfsels van Frigië onder Romeinse heerskappy gekom. Vir doeleindes van provinsiale administrasie het die Romeine Frigië verdeel gelos – die noordoostelike deel het in die provinsie Galatia geval en die westelike deel in Asia. Met die hervormings van Diocletianus is Frigië weer in twee provinsies verdeel: "Phrygia I", of Phrygia Salutaris, en Phrygia II, of Pacatiana, albei in die diosees Asia. Salutaris, met Synnada as sy hoofstad, het die oostelike deel van die streek uitgemaak en Pacatiana, met Laodicea as hoofstad, die westelike deel.

Die provinsies het bestaan tot aan die einde van die 7de eeu, toe hulle deur die themastelsel vervang is. In die laat Romeinse, vroeë Bisantynse tydperk het die grootste deel van Frigië tot die Anatoliese thema behoort. Dit is deur die Turke verower in die nasleep van die Slag van Manzikert (1071).^[19] Die Turke het in die 13de eeu algehele beheer geneem, maar die antieke naam "Frigië" het in gebruik gebly totdat die laaste deel van die Bisantynse Ryk in 1453 deur die Ottomaanse Ryk verower is.

• "Phrygia". Ancient History Encyclopedia. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 November 2010. Besoek op 10 Junie 2010.
• "Phrygian Period in Anatolia". Ancient Anatolia. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Desember 2006.
• "King Midas and Phrygia Cultural Center". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Julie 2010.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Frigië.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.