Gdansk

Gdańsk Danzig
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Pole
Woiwodskap	Pommere
Koördinate	54°21′N 18°39′O / 54.350°N 18.650°O / 54.350; 18.650
Stigting (eerste verwysing)	(Voor) 997
Stadstatus	1263/1295
Oppervlakte:
- Totaal	262 vk km
Hoogte bo seevlak	-2–180 m
Bevolking:
- Totaal (16 Desember 2021)	470 633[1]
- Bevolkingsdigtheid	1 800/vk km
- Metropolitaanse gebied	1 080 700
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Klimaat
- Tipe	Gematigde seeklimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	-
- Gem. temp. Januarie/Julie	-
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	- mm
Stadspresident	Aleksandra Dulkiewicz (PO)
Amptelike webwerf	www.gdansk.pl

Gdansk (Pools: Gdańsk, [ɡdaɲsk], luister (hulp·inligting); Kasjoebies: Gduńsk, [ɡduɲsk]; Duits: Danzig, [ˈdantsɪç], luister (hulp·inligting); Latyn: Gedanum of Dantiscum) is 'n hawe- en voormalige Hansestad in Noord-Pole met 470 633 inwoners (in 2021). Dit is wes van die Weichselrivier se monding in die geskiedkundige gewes Pomerelle geleë en dien sedert die administratiewe hervorming van 1999 as hoofstad van die Woiwodskap Pommere.

Gdansk vorm saam met Gdynia (Duits: Gdingen) en Sopot (Zoppot) 'n metropolitaanse gebied met 'n bevolking van meer as 'n miljoen mense wat as "Driestad" (Trójmiasto) bekend staan.

Die groei van Danzig het saamgeval met die ontsluiting van Oos- en Noord-Europa deur Christelike sendelinge, Duitse en Nederlandse kooplui, ambagslui en boere teen die begin van die 13de eeu.^[2] Omstreeks 1600 het Danzig sy bloeitydperk as lid van die magtige Hanseverbond beleef. In 1793 is Danzig by Pruise ingelyf en het ná die Eerste Wêreldoorlog volgens die bepalings van die Verdrag van Versailles 'n "Vrye Stad" onder beskerming van die Volkerebond geword.

Gdansk was eeue lank 'n Duitse stad met 'n oorwegend Duitse bevolking en is eers as gevolg van die Tweede Wêreldoorlog in 1945 by Pole ingelyf. Dikwels word na Gdansk as 'n "Stad van Twee Verdrywings" verwys – terwyl verreweg die meeste van die Duitse bevolking in 1945 gedwing is om die stad te verlaat, is Poolse vlugtelinge uit Sowjet-Russies besette gebiede in Oos-Pole en Litaue (veral uit Vilnius en sy omgewing) in Gdansk gevestig. Die huidige stadsadministrasie doen moeite om versoening met Gdansk se oorspronklike Duitse bewoners te bewerkstellig.

Alhoewel Gdansk tydens die Tweede Wêreldoorlog grotendeels vernietig is – talle huise in die middestad is deur Russiese soldate aan die brand gesteek – het die stad sedert 1945 weer met sy oorspronklike stadshorison van historiese torings en gewels uit die Weichsel-vlakte verrys. Planne om Gdansk as 'n sosialistiese metropool met eenvormige woonstelblokke te herbou, is uiteindelik ten gunste van rekonstruksie laat vaar. Geen ander stad, wat volledig deur oorlogshandelinge verwoes is, het ooit op dieselfde manier soos Gdansk uit die puinhope van 'n oorlog herrys nie. Pole se befaamde restoureerders het later ook hul bystand aan soortgelyke heropbouprojekte in Baltiese metropole verleen. Gdansk was een van die gasheerstede tydens die Europese Sokkerkampioenskap 2012 wat Pole en Oekraïne saam aangebied het.

Gdansk en sy susterstede Gdynia en Sopot is op 'n smal kusstrook tussen die Baai van Gdansk en die Baltiese Heuwelreeks se steil beboste bergrûe, wat parallel met die kuslyn loop, geleë. Die beperkte ruimte, waardeur drie riviere en riviertakke vloei (Dooie Weichsel/Martwa Wisła, Motława/Mottlau en Radunia/Radaune), het daartoe gelei dat Gdansk lankal met sy buurstede versmelt het. Die huidige metropolitaanse gebied van Gdansk strek oor 'n lengte van sowat veertig kilometer en is met sy bevolking van een miljoen die derde grootste in Pole ná Warskou en Krakow. Die stadsgebied gaan in die suidooste in die uitgestrekte vlaktes van die Weichsel-rivierdelta oor.

In die 1ste eeu v.C. het Gotiese stamgroepe hulle aan die benedeloop van die Weichsel-rivier en langs die riviermonding gevestig. Die sogenaamde Wielbark-beskawing, wat aan hulle toegeskryf word, toon 'n mengsel van Skandinawiese en ander invloede. Volgens Claudius Ptolemeus is die gebied aan die Baai van Gdansk, waarna hy as "Venediese Baai" verwys het, deur Venedi maiores bewoon – moontlik Venediërs.

Toe die geskiedskrywer Jordanes in die 6de eeu in sy werk Getica die geskiedenis van die Gote beskryf het, het hy na die nedersetting Gothiscandza verwys. Dit is steeds nie duidelik of hierdie nedersetting identies met die huidige Gdansk is nie. Die Wielbark-beskawing het omstreeks 400 n.C. gedurende die Volksverhuising tot niet gegaan. In die 6de eeu het Slawiese groepe hulle in die kusgebied wes van die Weichsel se benedeloop gevestig en die streek po-morje genoem ("by die see", hiervan is ook die moderne naam Pommere afgelei).

Die gebied oos van die Weichsel is daarenteen toe reeds eeue lank deur Baltiese stamme bewoon. Die Romeinse geskiedskrywer Tacitus het na hulle as Aesti verwys en hulle werkywer ten opsigte van akkerbou geprys (volgens hom was hulle nie so "lui" soos die Germane nie) asook hul belangstelling in barnsteen-ontginning. Volgens die verslae van Wulfstan, wat in die 10de eeu in opdrag van Alfred die Grote 'n reis vanuit Haithabu na Gdansk en Truso onderneem het, is die gebied wes van die Weichsel deur Vinodi bewoon, die streek oos daarvan deur Esthi. Barnsteen was in die antieke tydperk in die Mediterreense Seegebied tot by Egipte en ander streke uiters gewild. 'n Beduidende handelspad, die sogenaamde Barnsteenroete, het die Weichsel-rivierdelta van oudsher met die Mediterreense wêreld verbind.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Gdansk.

• (en) Toerisme-inligting oor Gdansk op Wikivoyage
• (pl) Amptelike webwerf