Identiteit

Die begrip identiteit word in die psigiatrie en sielkunde gebruik om 'n gevoel van persoonlike eenheid uit te druk. In hierdie verband is dit die eerste keer deur die Duitser Karl Jaspers gebruik, maar dit was veral die Amerikaanse psigiater Erik H. Erikson wat daartoe bygedra het dat die begrip identiteit noukeurig omskryf is en bruikbaar geword het. Erikson het 'n identiteitsteorie ontwikkel wat by die hoofpunte van Sigmund Freud se psigoanalitiese teorie aansluit.

Erikson het egter meer aandag as Freud bestee aan die ontwikkeling van die ego, wat hy in noue verband met identiteitsvorming gebring het. Die proses van identiteitsvorming gedurende adolessensie kan onder bepaalde omstandighede bedreig word. Hierdie identiteitskrisis is nie slegs negatief nie, want dit bied ook die moontlikheid om vroeëre, minder geslaagde oplossings vir ontwikkelingsprobleme weer in oënskou te neem. Die begrip identiteit (wat letterlik beteken om in alle opsigte gelyk, identies te wees) word in verskeie wetenskappe gebruik, maar het soms binne dieselfde wetenskap uiteenlopende betekenisse. In die psigiatrie en sielkunde verwys die begrip identiteit na 'n gevoel van persoonlike eenheid, na die oortuiging om onveranderd en wesenlik dieselfde te wees en te bly ondanks alle moontlike uiterlike veranderings.

Voor die begrip identiteit deur die toedoen van die Duitse filosoof-psigiater Karl Jaspers (1883-1969) 'n rol in die psigiatrie begin speel het, is dit lank reeds in die wysbegeerte (filosofie) gebruik. In die hedendaagse psigiatrie en sielkunde speel die begrip identiteit 'n belangrike rol, danksy die Amerikaanse psigoanalitikus Erik H. Erikson (geb. 1902). Hy het van Freud se drieledige model van die menslike persoonlikheid gebruik gemaak: die id verteenwoordig daarin die (biologies gegewe) impulsiewe begeertes, die ego is die bewuste deel van die persoonlikheid, en die superego kom grootliks ooreen met wat in die omgangstaal die gewete genoem word. In teenstelling met Freud se volgelinge, wat veral in die id belang gestel het, was Erikson meer in die ego geïnteresseerd en het hy besondere aandag aan identiteit en identiteitsvorming bestee.

Erikson het twee soorte identiteit onderskei, naamlik persoonlike identiteit en ego-identiteit. Volgens Erikson spruit iemand se persoonlike identiteit uit die onmiddellike waarneming dat hy in die loop van die jare dieselfde gebly het. Hierdie waarneming word bevestig wanneer dit blyk dat andere dit ook opmerk. Ego-identiteit het nie net op die bestaan as sodanig betrekking nie, maar ook op die beset dat daar gelykheid en kontinuïteit bestaan in die wyse waarop die ego konflikte binne die persoonlikheid en konflikte tussen die individu en sy omgewing probeer oplos. Hierdie gelykheid en kontinuïteit bring mee dat 'n mens vir sy omgewing dieselfde bly.

Die term gelykheid moet egter in 'n relatiewe sin beskou word. Daar is by iemand se geboorte byvoorbeeld nog geen sprake van 'n ego-identiteit nie en bowendien ondergaan hierdie identiteit in die loop van iemand se lewe talryke veranderings. Dit is juis die ontwikkeling van die ego-identiteit waaraan Erikson besonder baie tyd afgestaan het. En omdat hy boonop bale aandag bestee het aan die aspekte van persoonlikheid wat nie regstreeks met die drifmatige ontwikkeling saamhang nie, kon hy 'n breë terrein van die persoonlikheidsontwikkeling bestudeer. Hy het ook geglo dat persoonlikheidsontwikkeling tot pas voor die dood voorkom en nie net tot wanneer volwassenheid bereik is nie. Van nog groter belang was dat Erikson die persoonlikheidsontwikkeling teen die agtergrond van kulturele en sosiale gegewe bestudeer het. Die handhawing van ʼn innerlike solidariteit met die ideale van die groep waartoe 'n mens behoort, was vir Erikson 'n voorwaarde vir 'n bruikbare identiteit.

Die groep is ook verantwoordelik vir 'n mens se moontlikhede tot identifikasie (vereenselwiging). Eerstens is daar die ouers met wie geïdentifiseer kan word, maar later ook met mense soos onderwysers en ander belangrike volwassenes wat byvoorbeeld 'n aantreklike beroep beklee. Uit ʼn aantal soortgelyke identifikasies moet iemand 'n eie, unieke identiteit opbou, wat nie maar net die somtotaal van identifikasies uit die verlede is nie. Erikson het die ontwikkeling van die ego-identiteit in agt fases verdeel, waarvan die ouderdomsgroepering van die eerste vier met Freud se orale, anale, falliese en latente fases ooreenstem. Omdat Erikson glo dat die ontwikkeling van die ego tot die dood toe plaasvind, het hy vier verdere fases bygevoeg wat die ouderdomsgroepe puberteit tot einde adolessensie, jong volwassenheid, die middeljare en van die middeljare tot die dood toe omvat.

Die agt fases behels die volgende:

1. Die ontwikkeling van hoop by die suigeling.
2. Die ontwikkeling van 'n eie wil, die vasberadenheid om onafhanklik te wees, om eie keuses te maak en ook selfbeheersing.
3. Die ontwikkeling van inisiatief en doelgerigtheid in 'n veilige gesinsposisie.
4. Die ontwikkeling van bevoegdheid
5. Die adolessent se identiteitskrisis is oorbrug en hy leer om aan homself en sy vriende getrou te wees.
6. Die ontwikkeling van liefde, wedersydse toewyding en die voortplantingsdrang.
7. Die ontwikkeling van verantwoordelikheid en die vermoë om te gee, om te deel en om om te gee.
8. Die ontwikkeling van ego-integriteit en wysheid.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Identiteitskrisis.

Die vorming van ʼn eie identiteit kan problematies wees, veral in 'n ingewikkelde samelewing waarin iemand nie kans sien om die reeds gebaande paaie te bewandel en in die voetspore van sy ouers en voorouers te volg nie. Probleme kom veral by jong mense tussen die ouderdomme van 16 jaar en 24 jaar (adolessente) voor, en kan op verskillende maniere tot uiting kom. Iemand kan hom byvoorbeeld aan enige vorm van sosiale kontak onttrek, wat eensaamheid tot gevolg het. Werk- of konsentrasiesteurnisse kan ook voorkom, wat vererger word deur die oortuiging dat hierdie toestand selfs met verloop van tyd nie sal verbeter nie.

Die mate waarin iemand in hierdie stadium van sy lewe daarin slaag om 'n eie identiteit te verwerf-volgens Erikson is dit 'n ontwikkelingstaak - hang saam met sy voorafgaande ontwikkeling en die manier waarop vroeëre ontwikkelingstake opgelos is. Kwetsbare oplossings uit sy persoonlike verlede kan in hierdie tydperk tot 'n ernstige identiteitskrisis lei. Aan die ander kant bied juis hierdie ontwikkelingstaak die moontlikheid om minder suksesvolle oplossings uit die verlede opnuut aan te pak. Vanweë hierdie deels optimistiese – benadering word 'n verskynsel soos die identiteitskrisis nie langer net negatief as 'n adolessensiesteurnis beoordeel nie.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409524 band