Kitsch

Kitsch kan beskryf word as kuns of kunsvoorwerpe wat geen egte, inherente artistieke waarde het nie, maar oppervlakkig en sentimenteel is en op valse waardes berus. Dit word dikwels ook "artistieke snert" genoem. So 'n definisie is egter nie absoluut of algemeen geldend nie maar relatief: Met verloop van tyd is tallose onderwerpe en voorwerpe as kitsch bestempel hoewel hulle op ʼn ander tydstip of in 'n ander milieu hoog gewaardeer was.

Die norme waarvolgens iets as kitsch beskou word, wissel voortdurend namate die ideologiese agtergrond met sy bepaalde opvattinge oor kuns verander. Een konstante faktor in enige definisie van kitsch word steeds gehandhaaf: die koppeling van die estetiese aan etiese waardes. Die sogenaamde amptelike smaak word altyd verheffend genoem terwyl kitsch sosiaal en moreel as verwerplik beskou word. Die term kitsch het in ongeveer 1900 ontstaan en sluit 'n effens ouer begrip in wat destyds op "smaakmisleiding" gedui het. Aan die einde van die 19e eeu het 'n aantal mense wat nou betrokke was by die kunsnywerheid, gevoel dat daar 'n verval in hierdie vertakking van die kuns gekom het. Hulle het dit toegeskryf aan die opkoms van massaproduksie en die verdwyning van ambagte soos ontwerp, produksie en verspreiding.

Bewegings soos die Arts and Crafts Movement in Engeland en die Werkbund in Duitsland het hierdie stroming probeer teëwerk deur die ambag weer op die voorgrond te skuit. Naas hierdie bewegings, wat op die praktyk gerig was, het daar terselfdertyd 'n groep ontstaan wat hom uitgespreek het teen die "wansmaak" en hom toegespits het op die bestryding van kitsch. Vergaderings en lesings is gehou en baie is oor die saak geteoretiseer en geskryf. In die Königliches Landesgewerbemuseum in Stuttgart, wat juis opgerig is om goeie voorbeelde van die kunsnywerheid te vertoon, is daar in 1909 'n spesiale sogenaamde didaktiese afdeling gestig waarin die publiek ingelig is oor wat goeie en slegte smaak was.

Aan die hand van voorbeetde is gewys op verskeie gebiede waar swak smaak aan die dag gelê kan word. Daar is gewys op die gebruik van onegte materiaal (soos byvoorbeeld die nabootsings van hout met behulp van die een of ander kunsstof), foutiewe konstruksiewerk (in tegniese en proporsionele opsig, byvoorbeeld die gebruik van ʼn gondeltjie as 'n lamp, waarvan die vorm en funksie in beginsel niks met mekaar te make het nie), en die valsheid van versiering (ornamente en kleure wat geen verband hou met die materiaal of die doel van die voorwerp nie, byvoorbeeld Die Nagwag op 'n koekblik se deksel). Hierdie drie faktore is nooit baie duidelik afgebaken nie.

Ook in Milaan en Amsterdam is soortgelyke uitstallings gehou. In Amsterdam is die uitstalling in die Stedelijk Museum gereël deur die vereniging "Kunst aan het Volk" en die organiseerders het hulle daarop toegelê om kunstenaars te werf vir die ambagte in die kunsnywerheid. Volgens hierdie groep sou die "onegtheid" van kunsvoorwerpe in 'n bepaalde milieu of interieur die bewoner daarvan met valse waardes vul en hom weerhou van ware verheffing wat sy ideale en sy morele en sosiale lewe betref. Naas die duur kunsvoorwerp wat deur die opgeleide ambagsman geskep is, het die groep 'n tweede moontlikheid in die kunsnywerheid gesien, naamlik die industrieel vervaardigde voorwerp wat wei deur ʼn ambagsman ontwerp is.

Tussen die twee wêreldoorloë is min aandag aan kitsch gewy. Enkele beginsels wat aan kitsch toegeskryf is, is opgeneem in die kunsstyl van die art deco (‘n dekoratiewe-kunsrigting), byvoorbeeld massaproduksie, goedkoop materiaal en dubbelsinnigheid in vorm en funksie. Baie is oor kitsch geskryf en dit is ook verdedig. Die term het ook van toepassing geword op beeldende kuns, en die woorde "valse sentimente" is dikwels gebruik. Na die Tweede Wêreldoorlog het die kitschbegrip herleef. Voorwerpe wat deur die artistieke elite voorheen as kitsch bestempel is, het by hulle skielik besonder gewild geword en kon aan die einde van die sestigerjare in talle interieurs gevind word. Skertsend en spottenderwys is kitsch weer in die alledaagse lewe aanvaar. Op tentoonstellings is kitsch uitgestal as Trivial-Realismus, soos op die internasionale Dokumenta V in Kassel in 1972.

Of kitsch met sy eie estetika en agtergrond egter werklik aanvaar is, is 'n ander saak. Die huidige estetika voel hom meer aangetrokke tot die emosie wat opgewek word deur die opheffing van 'n voorwerp wat oor die algemeen afgekeur word. Dit kom neer op 'n soort tydelike haatliefdeverhouding wat geen afbreuk doen aan die minagting van die ware, ongekompliseerde liefhebber van kitsch nie.

• Wêreldspektrum,1982, ISBN 0908409559 band