Montevideo

Montevideo
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Uruguay
Koördinate	34°53′S 56°10′W / 34.883°S 56.167°W / -34.883; -56.167
Stigting	24 Desember 1726
Oppervlakte:
- Totaal	526 vk km
Hoogte bo seevlak	0-43 m
Bevolking:
- Totaal (skatting 2010)	1 336 878[1]
- Metropolitaanse gebied (2004)	1 668 335
- Bevolkingsdigtheid	2 523/vk km
Tydsone	UTC -3
Stadsregering (intendante)	Ana Olivera
Amptelike Webwerf	Montevideo.gub.uy

Montevideo [monteβi'ðeo] (Brasiliaanse Portugees: Montevidéu) is die hoofstad en grootste stedelike nedersetting van Uruguay en dien ook as die ekonomiese, finansiële en kulturele sentrum en belangrikste hawestad van dié Suid-Amerikaanse republiek. Die stad met 'n oppervlakte van 526 vierkante kilometer en 1,3 miljoen inwoners is aan die monding van die Río de la Plata geleë. Montevideo is die suidelikste hoofstad in Suid-Amerika.^[2]

Montevideo is een van die jonger hoofstede van Latyn-Amerika, met 24 Desember 1726 as sy amptelike stigtingsdatum. Die proses van stadstigting, wat deur die goewerneur van Buenos Aires, Don Bruno Mauricio de Zabala, oorsien is, het egter oor 'n tydperk van ses jaar tussen 1724 en 1730 gestrek nadat die Portugese, wat hier in 1724 'n fort opgerig het, uit die gebied verdryf is. Die eerste setlaars het uit Buenos Aires en vanaf die Kanariese Eilande gekom. Volgens oorlewering gaan die naam Montevideo terug op 'n Spaanse seeman in diens van die Portugese seevaarder Magellaan, wat, toe hy die heuwel raakgesien het, "Monte vi eu" - "Ek het 'n heuwel gesien" uitgeroep het.

Wetenskaplike verklarings lei die naam van die stad van ou seekaarte af, waarop die heuwel as "Monte VI D. E. O." of "Berg 6 van Oos na Wes" ingeteken was. Magellaan het die berg moontlik ook na die Heilige Ovidio Monte de San Ovidio vernoem. Die volledig oorspronklike naam van die stad was San Felipe y Santiago de Montevideo.

Die vroeë stad is nog deur 'n vesting en versterkings beskerm. Een van sy oudste geboue, die baksteenkerk op die Plaza de la Constitución wat nog steeds as Montevideo se hoofkerk fungeer, het reeds tussen 1790 en 1804 ontstaan. Vanaf die vroeë 19de eeu is Montevideo nog verskeie kere deur die Britte, Spanjaarde, Portugese, Brasilianers en Argentyne gebombardeer en beleër.

In 1828 is Montevideo tot hoofstad van Uruguay verklaar, en vyf jaar later het ontwerpe vir die uitbreiding van Montevideo ontstaan wat nogtans eers in 1861 uitgevoer kon word. In teenstelling met die relatief dig beboude historiese stadskern is die nuwe stad ruim beplan - die boumeesters het voorsiening gemaak vir breë strate met bome aan weerskante. Hier het sake- en belangrike woongeboue ontstaan. Die Avenida 18 de Julio het egter eers in die vroeë 20ste eeu tot Montevideo se besigste winkelstraat ontwikkel. Twee groot pleine is in die nuwe stadsdele geskep - die Plaza Cagancha by die Avenida 18 de Julio en die Plaza Independencia digby die historiese middestad.

In ekonomiese en politieke opsig het Montevideo sedert die begin van die 19de eeu tot by die vroeë 20ste eeu onder sterk Britse invloed gekom en sodoende Brasiliaanse en Argentynse pogings om sy handel te oorheers afgeweer. Die Argentynse diktator Juan Manuel de Rosas het die stad in die tydperk tussen 1838 en 1851 verskeie kere beleër.

Vanaf 1851 het die stad vinnig begin groei, en in 1860 het die bevolking reeds 37 787 beloop. Britse maatskappye het Montevideo tussen 1860 en 1911 deur middel van 'n uitgestrekte spoorwegnetwerk met die omliggende plattelandse gebiede verbind. In die periode tot 1884 het die inwonertal meer as verdubbel, en die destydse bevolking van 104 472 het reeds baie Europese immigrante ingesluit. Handel was die belangrikste bron van inkomste sodat Montevideo in hierdie opsig tot 'n sterk mededinger van die Argentynse hoofstad Buenos Aires ontwikkel het.

Tydens die Tweede Wêreldoorlog het die Duitse dwergslagskip Admiral Graf Spee, wat besig was om die seehandel in die Suidelike Atlantiese Oseaan te versteur, die nuus gehaal, toe dit ná 'n seegeveg met Britse kruisers die neutrale hawe van Montevideo binnegevaar het. Aangesien hy net die keuse tussen 'n verdere geveg met die Britte of 'n internering deur die Uruguaanse owerhede gehad het, het die Duitse kaptein sy skip op 17 Desember 1939 self laat sink.

Sowat die helfte van Montevideo se 1,3 miljoen inwoners is van Italiaanse afkoms, en ook die oorgrote meerderheid van die res het Europese (veral Spaanse) wortels. Slegs twaalf persent van die bevolking is geen nasate van Europese immigrante nie.

Die metropolitaanse gebied van Montevideo, wat hoofsaaklik uit die stad self en die omliggende provinsie van Canelones met Montevideo se voorstede en aangrensende landelike gebiede bestaan, verteenwoordig meer as veertig persent van Uruguay se totale bevolking.

Montevideo het 'n gematigde Mediterreense klimaat met 'n gemiddelde jaarlikse temperatuur van 13 °C.

Literatuur uit Montevideo het 'n lang en ryke tradisie. Alhoewel die Urugaanse literêre lewe nie beperk bly tot die hoofstad nie (daar is bekende Uruguaanse skrywers uit ander landsdele soos Horacio Quiroga, 'n boorling van Salto, en Mario Benedetti wat in Paso de los Toros gebore en grootgemaak is), verseker sy groot inwonertal dat die stad tradisioneel die spilpunt van Uruguay se kreatitiewe aktiwiteite en sy uitgewersbedryf is.

Die werke van 'n noemenswaardige groep skrywers, wat José Enrique Rodó, Carlos Vaz Ferreira, Julio Herrera y Reissig, Delmira Agustini en Felisberto Hernández insluit, het omstreeks 1900 ook in die Spaanssprekende buiteland aandag getrek en aan Montevideo die bynaam Atenas del Plata («Athene van die Rio de la Plata») besorg.

Juan Carlos Onetti (wat hom na die militêre staatsgreep van 1973 in Madrid gevestig en nooit na sy geboorteland teruggekeer het nie, 1909–1994), Antonio Larreta, Eduardo Galeano (1940–2015), Marosa di Giorgio (1932–2004) en Cristina Peri Rossi (wat sedert 1972 as balling in Spanje woon en Spaanse burgerskap aanvaar het) word onder die voorste outeurs gereken wat die Uruguaanse hoofstad in die tweede helfte van die 20ste eeu voortgebring het. In die 21ste eeu het 'n nuwe generasie skrywers internasionale sukses behaal, onder wie die essayis en digter Eduardo Espina, die romanskrywer Fernando Butazzoni, die digter Rafael Courtoisie en Hugo Burel uit wie se pen kortverhale en romans gekom het.

Montevideo se Estadio Centenario, opgerig tussen 1929 en 1930 en geleë in die Parque Batlle-buurt, dien as tuisveld vir die Uruguaanse nasionale sokkerspan (die Charruas) en is 'n trekpleister vir sokkergeesdriftiges. Die stadion is gebou ter herdenking van Uruguay se eerste grondwet en was een van drie plekke waar tien van die agttien wedstryde van die eerste FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1930 aangebied is. FIFA het die Estadio Centenario nie net as een van die klassieke sokkerstadions gelys nie,^[3][4] maar dit op 18 Julie 1983 ook tot die enigste historiese monument van wêreldsokker verklaar.^[5] Om veiligheidsredes is die stadion se oorspronklike kapasiteit van 100 000 intussen verminder tot 60 235.

Die uitsigtoring Torre de los Homenajes vlakby die Stadion is ter ere van Uruguaanse atlete opgerig wat aan die Olimpiese Somerspele van 1924 en 1928 deelgeneem het. Eweneens op die stadionterrein geleë is die Museo del Futból. Hierdie museum dokumenteer die geskiedenis en tradisies van Uruguaanse sokker met foto's, vlae en historiese programgidse, terwyl historiese dokumente toon hoe sokker in Uruguay danksy Britse immigrante gewild geraak het. Daarnaas word namaaksels van die wêreldbekers van 1930 en 1950 vertoon wat deur die Uruguaanse sokkerspan gewen is, asook die sokkertruie van befaamde sokkerspelers soos Pelé en Diego Maradona.

Naas sportwedstryde vind ook musiekkonserte van nasionaal en internasionaal bekende kunstenaars in die stadion plaas. Die lys van wêreldsterre, wat reeds hier opgetree het, sluit Aerosmith, Luciano Pavarotti en Paul McCartney in.