NG gemeente Stellenbosch-Sentraal

Die NG gemeente Stellenbosch-Sentraal is die tweede jongste van die vyf gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk op Stellenbosch.

Ná ds. D.S. Botha (1904–'27) se koms, het die gemeente en gemeenskap van Stellenbosch ingrypend verander. Die probleme wat oor die hoof gesien is tydens die laaste 10 jaar van ds. J.H. Neethling se bediening (1858–'04), kon nie langer uitgestel word nie. Die Engelse dienste, die bruin lidmate, die groot getal lidmate en die studentebearbeiding het dringend aandag vereis. Op sy beskeie manier het ds. Botha oplossings vir al dié probleme probeer vind. Skaars twee maande ná sy koms is die NG sendinggemeente gestig. Die maand daarna is die Engelse dienste afgeskaf en vervang deur Hollandse dienste.

Die kerkraad het besef ds. Botha kon nie alleen die groeiende getal studente en die groot gemeente bedien nie. Teen 1907 het hulle begin dink aan ’n hulpleraar of ’n tweede predikant. Nog drie jaar is gewik en geweeg voor eindelik besluit is om ’n hulpprediker aan te stel. Die kerkraad het die probleem van die groot gemeente met al sy studente probeer oplos deur twee hulppredikers aan te stel: een om ds. Botha by te staan en die ander vir studentebearbeiding. Vir laasgenoemde het die kerkraad Tobie Muller in gedagte gehad, maar hy was nog op die Kweekskool. Sy akademiese kwalifikasies het jonk en oud se bewondering afgedwing en onder sy studentemaats was hy gelief vanweë sy persoon en sy standpunt oor nasionalisme.^[1] Ook het hy die simpatie van die gemeente se lidmate gehad nadat hy op skool die Rhodes-beurs van die Stellenbosse Gimnasium van die hand gewys het omdat hy hom nie met Cecil John Rhodes se imperialisme kon vereenselwig nie. Ná sy opleiding het die kerkraad hom vir ’n tweede keer genader, maar hy wou eers verder gaan studeer in Europa.

Einde 1913 het dr. Muller toe wel ingestem om die eerste hulpprediker vir die studente te word. Die kerkraad was tevrede met sy werk en die studente het hom goed ontvang. Binne ’n jaar of wat het egter ’n nuwe situasie vir die kerkraad ontstaan nadat ernstige verskille oor Suid-Afrika se deelname aan die Eerste Wêreldoorlog tot die Maritz-rebellie aanleiding gegee het. In die CJV-saal, waarin hy dienste vir studente gehou het, het dr. Muller in die nuwe gees van nasionalisme van die reël afgewyk en ’n preek in Afrikaans gelewer. Ook het sekere van sy politieke uitlatings die kerkraad en gemeente in beroering gebring. Op 17 Oktober 1914 dien hy sy bedanking in. Op ’n spesiale kerkraadsvergadering is ’n kompromis bereik, waarna hy sy bedanking teruggetrek en onderneem het om nie weer in Afrikaans te preek nie, hoewel hy toegelaat is om Afrikaans te gebruik wanneer hy met kleiner groepies ontmoet. Dat Stellenbosch graag Hollands wou bly, blyk ook daaruit dat die kerkraad hom uitgespreek het teen ’n beskrywingspunt op die Sinode om die Bybel in Afrikaans te vertaal. Intussen het dr. Muller sy werk met groot welslae voorgesit. In 1916 het hy ’n beroep na die NG gemeente Philippolis aangeneem sodat die kerkraad opnuut na ’n hulpprediker moes soek.

Ná dr. Muller se vertrek in 1916 is die kerkraad verplig om weer tydelike hulppredikers te kry, maar die gedagte het ál meer begin posvat dat die beste raad ’n tweede leraar sou wees. In Junie 1917 het hulle ds. A.F. Louw beroep, maar hy sou eers die tweede beroep op hom, 10 jaar later, aanneem. Eers die derde beroep, op ds. G.B.A. Gerdener, het geslaag. Hierdie belowende jong predikant, ’n gemeenteseun wat die Christelike Studentevereniging in 1896 help stig het, was gewild onder die studente, wat hy moes bearbei. Ds. Gerdener was ook minder uitgesproke as dr. Muller en het dus in stilte gewerk. Die studentetal het destyds so toegeneem dat die kerkgebou en die CJV-saal te klein geword het sodat die gedagte aan ’n tweede kerk toe gebore is, wat later ’n werklikheid sou word met die oprigting van die Studentekerk. Ná slegs drie haar het ds. Gerdener se liggaamskragte begin ingee; daarom bedank hy einde 1920 en vertrek na Europa. Weens groot finansiële aansprake en die vooruitsig om in die afsienbare toekoms ’n tweede kerkgebou op te rig, het die kerkraad nie weer ’n tweede leraar beroep nie. Hulle het vir eers die hulp van die Kweekskool se professore en studente ingeroep om met studentebediening te help. Hierdie tussentydse reëling het nie goeie vrugte afgelewer nie en in 1922 het die kerkraad finaal besluit dat die tyd van ’n enkele leraar vir so ’n groot en ingewikkelde gemeente finaal verby was. Vroeg in 1923 is ds. T.C. de Villiers as Stellenbosch se tweede leraar bevestig.

Die gemeente was versigting om tot kerkbou oor te gaan, maar teen 1918 was die bestaande kerkgebou veels te klein terwyl die CJV-saal lankal onvoldoende was. Sondagoggende moes vele studente voor ’n oorvol kerk omdraai. Al moes iets drasties gedoen word, het die kerkraad telkens koue voete gekry wanneer planne voorgestel is. Die studente veral en selfs ds. Botha het begin moedeloos raak, veral ná ds. Gerdener se vertrek. Die ou leraar se gesondheid het begin versleg en hy was van plan om binnekort af te tree, maar volgens hom was ’n tweede leraar en groter kerkruimte essensieel. In 1926 was dit duidelik dat die tweede leraar, ds. De Villiers, en selfs twee eredienste elke Sondagoggend nie die probleem opgelos het nie. Die kerkraad het toe die ou Concordia-perseel op die hoek van Victoria- en Van Ryneveldstraat aangekoop om ’n kerk met 2 000 sitplekke te bou. Op 19 Maart 1927 het die bejaarde ds. Botha die hoeksteen gelê, maar die voltooide gebou sou hy nie sien nie, want hy is op 8 November daardie jaar oorlede. Sewe maande ná sy dood is die kerk ingewy. Amptelik het die kerk bekendgestaan as ’n hulpkerk, maar die studente het dit as hul kerk aangeneem en so het dit die benaming Studentekerk gekry.

In die middel veertigerjare van die 20ste eeu het die moedergemeente uit sy nate gebars. In 1946 was die sieletal byvoorbeeld 7 130 en die lidmaattal 5 366. Die vier predikante het elkeen amper 1 350 belydende lidmate in hul sorg gehad. Geen deeglike huisbesoek kon gedoen word nie, iets wat gebiedend noodsaaklik was in ’n gemeente met so baie studente asook die armblankes, wat sedert 1939 in die behuisingskemas in Kromrivier en La Colline gehuisves is. Die studente het ál meer begin vra vir ’n tweede studenteleraar. Eers is ds. J.S. Gericke as vierde leraar beroep en einde 1946 ontvang. Hy het die las ietwat verlig, maar kon nie die probleem oplos nie. Die Ring van Stellenbosch het in 1947 die wenk van afstigting gegee, maar die kerkraad wou niks weet nie. Tog het hulle besef dat dié voorstel nie heeltemal nutteloos was nie en keur afstigting in beginsel goed, maar dit sou eers ’n lang pad loop voor dit werklikheid geword het.

Teen 1951, toe die gemeente se sieletal tot 7 577 en die lidmaattal tot 5 627 toegeneem het, kon die kerkraad nie langer uitstel nie. Die grens van ’n nuwe gemeente is vasgestel en einde 1952 het die gemeente Stellenbosch-Wes die lig gesien. Ds. A.G.E. van Velden van die moedergemeente was die dogtergemeente se eerste leraar. Die eerste dogtergemeente het so goed gevaar dat die moedergemeente sommer reeds in 1953 oorgegaan het tot die afstigting van Stellenbosch-Noord, wat die moedergemeente se bediening van verarmde lidmate grootliks verlig het. Binne ’n kleiner gemeente kon dié mense baie meer aandag kry.

Ondanks die afstigtings het studentebediening in die moedergemeente ’n knellende probleem gebly. Met ds. W.S. Conradie se aftrede in 1953 het dr. Andries Treurnicht sy plek gevul, maar die studentebearbeiding was ’n geweldige las. In 1958 was daar, ten spyte van twee afstigtings, steeds 5 312 lidmate (van wie die helfte studente was) en 6 176 siele wat deur net drie predikante bedien is: amper 1 800 belydende lidmate per predikant. Met net een studenteleraar kon die gemeente nie dié gemeenskap behoorlik bedien nie, en so het afstigting weer ter sprake gekom. Die kerkraad wou nie graag die studente afstaan nie, maar ná vele stampe en stote was dit al uitweg en so kom die gemeente Stellenbosch-Sentraal in 1959 tot stand met 3 338 lidmate, grotendeels studente, en twee leraars.

In 1965 het die vierde dogtergemeente afgestig, naamlik Stellenbosch-Welgelegen, en presies 20 jaar later (1985) kry Stellenbosch sy sesde NG gemeente met die afstigting van Stellenbosch-Studentekerk van Stellenbosch-Sentraal. Die Sentraal-gemeente het in 2003 'n nuwe perseel in Uniepark, Stellenbosch, betrek terwyl die Stellenbosch-Studentekerk voortgegaan het op die oorspronklike perseel op die hoek van Ryneveld- en Victoriastraat.^[2] So het die Ring van Stellenbosch in 1990 net uit Stellenbosse gemeentes bestaan met ’n lidmaattal van 11 854 en 16 predikante. Hierdie getal het later afgeneem tot vyf nadat Studentekerk by die moedergemeente ingelyf is. Die afstigting van Studentekerk in 1985 het Sentraal met 1 035 belydende lidmate in 1990. In 2000 was dit 736, maar in 2015 net 345.

• (nl) Dreyer, eerw. A. 1907. Historisch Album van de Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
• (af) Fensham, prof. F.C. (reds.) 1983. Ned. Geref. Gemeente Stellenbosch 1686–1986 Drie eeue van genade. Kaapstad: NG Kerk-Uitgewers.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.