Peddie

Peddie
Dorp
Peddie  Peddie se ligging in Oos-Kaap
Koördinate: 33°11′47″S 27°7′1″O / 33.19639°S 27.11694°O / -33.19639; 27.11694
Land	Suid-Afrika
Provinsie	Oos-Kaap
Distrik	Amathole
Munisipaliteit	Ngqushwa
Stigting	1835
Oppervlak [1]
• Totaal	37,32 km2 (14,41 vk. myl)
Bevolking  (2011)[1]
• Totaal	4 658
• Digtheid	125/km2 (320/vk. myl)
Rasverdeling (2011) [1]
• Wit mense	0.2%
• Indiërs/Asiërs	0.1%
• Bruin mense	1.4%
• Swart mense	98.2%
• Ander	0.1%
Taal (2011) [1]
• Xhosa	86.4%
• Engels	7.5%
• Afrikaans	1.5%
• Ander	4.6%
Poskode (strate)	5640
Poskode (posbusse)	5640
Skakelkode	040

Peddie is 'n dorp in die Oos-Kaap-provinsie, Suid-Afrika.

Die dorpie Peddie het sy ontstaan te danke aan die Sesde Grensoorlog van 1834 tot 1835.^[2] Tydens die oorlog het die Fingo's hulle aan die kant van die nedersetters geskaar en is daar gevrees dat die Xhosas ná die oorlog wraak op hulle sou neem. Die Fingo's is toe in die sogenaamde neutrale gebied tussen die Keiskamma- en die Groot-Visrivier geplaas en om hulle te beskerm is daar naby 'n militêre fort gebou ten einde hulle aartsvyande, die Xhosas, weg te hou. Dié fort is in 1835 gebou en Fort Peddie genoem na lt.kol. John Peddie. Hy het 'n leidende rol in die voorafgaande oorlog gespeel.

Lord Charles Glenelg se beleid het bepaal dat alle blanke nedersetters die gebied moes verlaat, maar die garnisoene van Fort Peddie, Fort Willshire en ander is behou. Hoe nodig dié voorsorgmaatreëls was, blyk uit die verrassingsaanval deur die Xhosas op 2 Augustus 1837 op die Fingoes. Die Fingo-hoofman is in die rug gesteek toe hy met die Xhosas onderhandel het en korp. Porter en 10 Fingo's is gedood. Die Xhosas het 400 stuks vee geroof en hulle uit die voete gemaak. Die Fingo's is later in 'n sekere mate hiervoor vergoed deur die koloniale owerheid. Die gevolg was dat die ander Fingo's wat ook na Fort Peddie oorgeplaas sou word, verkies het om liewer na die Transkei te verhuis.

Met die uitbreek van die Sewende Grensoorlog is die Fingo's by Bekastasie, sowat vier myl van Peddie af, aangeval, maar dié keer is die aanvallers verdryf. Op 28 Mei 1846 is Fort Peddie self aangeval, maar deur doeltreffende kanonvuur van die fort af is die Xhosas se aanval gefnuik. Dit was egter 'n groot terugslag vir die garnisoen toe 43 konvooiwaens op pad na Fort Trompettersdrift oorrompel is.

Ná die beëindiging van dié oorlog het die goewerneur, sir Peregrine Maitland, by Fort Peddie met die Xhosa-kaptein onderhandel en so is die gebied tussen die Keiskamma- en die Groot-Visrivier by die Kaapkolonie ingelyf onder die naam Provinsie Victoria, na die indertydse Britse koningin. Die suidelike deel het die gebied eers bekendgestaan as Victoria South, maar op 8 Maart 1848 is die landdrosdistrik Fort Peddie gestig. Eers 10 jaar later is die naam van die dorpie na Peddie verander, hoewel dit nog 'n tydjie geduur het voor die naam Fort Peddie in onbruik geraak het. Die noordelike deel van die gebied was van 1847 af as die distrik Victoria-Oos bekend en die magistraatsdorp was Alice.

Die eerste magistraat (die term landdros is eers 'n eeu later ingevoer) was die heer W.M. Eyde. Die dorpserwe is uitgemeet en weldra het behalwe die amptenare ook burgerlike, feitlik almal Engelssprekendes, hulle op die dorpie gevestig. Reeds in 1841 is ander geskiedkundige geboue naas die fort opgerig, waarvan sommige nog tot sowat 50 jaar gelede bestaan het. Die wagtoring, ou militêre hospitaal en die ou kavallerie-barakke is vandag blywende herinneringe aan die Grensoorloë. Met die oorlog van 1851 het daar 'n gevaarlike posisie by Fort Peddie ontstaan toe van die gekleurde soldate teen die blanke offisiere gemuit het. Die blanke soldate kon betyds padgee.

Ná dié oorlog het talle burgers uit Albanie, die distrik waarvan Grahamstad die setel is, en ook Engelse boere hulle in die nuwe distrikte Victoria en Peddie kom vestig. Voorkeur is gegee aan mense wat aan die oorlog deelgeneem het. Onder die Britse intrekkers was daar Edward Driver, Joseph Stirk, Frederick C. Webb en Richard Tainton. Saam met hulle het die Afrikaans-Hollandse burgers hulle intrek geneem. Hulle was die voorvaders van baie van die Afrikaners wat honderd jaar later nog in die gebied gewoon het, maar waarvan die meeste later verhuis het weens die destydse regering se beleid om grond vir vestiging deur Xhosasprekendes op te koop. Onder die tipiese grensfamilies het mense met die vanne Bosch, Koekemoer, Naudé, Erasmus, Goosen en Bezuidenhout getel. Sommige van die Bezuidenhouts stam af van Johannes (Hans) Bezuidenhout, wat sy lewe in die Slagtersnek-rebellie verloor het. Sy twee oorlewende seuns het hulle eers in die gemeente Albanie gevestig. Van hulle nageslag het die steunpilare van die latere gemeentes Victoria (Alice) en Peddie geword.

Danksy sy strategiese ligging op die grootpad van Grahamstad na King William's Town het Peddie toe begin ontwikkel. Die boere in die distrik moes na die dorpie gaan vir hulle sake, Mettertyd het enkele Afrikaanse families hulle dan ook op die dorp gevestig. Die nuwe intrekkers het nog steeds onder gemeente Albanie (met sy setel Riebeek-Oos en Grahamstad as 'n tweede kernpunt) geressorteer. Hulle moes ver ry om hulle kerklike voorregte te geniet. Daarom het die NG lidmate van die twee distrikte hul kragte saamgesnoer en by die Ring van Albanie aansoek gedoen om 'n eie gemeente. Die gebruiklike versoekskrif is opgestel en deur lidmate uit beide distrikte onderteken en aan die Ringskommissie voorgelê. Die meeste Afrikaanssprekende boere was in die distrik Victoria saamgetrek, maar die lidmate van Peddie het nietemin daarop aangedring dat hulle dorp ook erkenning as kerksentrum kry.

In 1863 is die gemeente Victoria en Peddie amptelik gestig en die eerste kerkraadsvergadering op 22 Junie 1863 gehou. Tien jaar lank is die gemeente eers deur ds. W.R. Thomson van NG gemeente Stockenström en later deur ds. Georg Stegmann van NG gemeente Glen Lynden bearbei totdat hulle in 1872 die diens bekom het van die gewilde en wakkere prop. W.A. Joubert. Eers 50 jaar later, nadat Peddie herhaaldelik versoek het om gelyk behandel te word deur die leraar en kerkraad van die tweedelige gemeente, het die Ringskommissie van Albanie die afstigting van die NG gemeente Peddie goedgekeur.

Die distrik is 1 700 km² groot en strek tot teen die see. Die belangrikste produkte is beeste en kleinvee. Pynappels word ook verbou. Daar is ook 'n kliptablet op die dorp wat die roete aandui van Dick King op sy epiese tog van 960 km.

Peddie beskik oor 'n groot provinsiale hospitaal, Nompumelelo Hospitaal^[3] geleë net buite die dorp.

Die Witmelkhoutboom^[4] waar die Fingo-volk trou gesweer het aan God en die Britse koning in 1835 is tot 'n Nasionale Monument verklaar.

• Lys van dorpe in Suid-Afrika
• Lys van forte in die Oos-Kaap

• Op Pad in Suid-Afrika. B.P.J. Erasmus 1995 ISBN 1-86842-026-4
• Heese, dr. J.A. 1973. Ned. Geref. Gemeente, Peddie. 50 Jaar Selfstandig 1923–1973. NG Sendingpers.