Provence

Provence (Frans: [pʁɔvɑ̃s], luister (hulp·inligting)) is 'n historiese landskap langs die Mediterreense kus van Suidoos-Frankryk, geleë tussen die Rhônevallei in die weste en Italië in die ooste. In die noorde word dit deur die landskap Dauphiné (région Rhône-Alpes) begrens.

Die huidige Franse naam is afgelei van die Latynse Provincia, soos hierdie deel van die provinsie Gallia Narbonensis in die omgangstaal van Romeine genoem is. In die Romeinse tydperk het 'n groot aantal veterane van die Romeinse leër hulle hier in nuutgestigte Romeinse nedersettings, sogenaamde coloniae, gevestig en sodoende bygedra tot die vinnige Romanisering van die gebied en die daarstelling van moderne Romeinse infrastruktuur – met paaie, brûe, waterleidings, Romeinse baddens, tempels, amfiteaters en ander geriewe.

Gedurende die 19de eeu het Provence se kusdorpe tot gewilde vakansieoorde ontwikkel wat welvarendes uit heel Europa gelok het. In 1834 het 'n Britse adellike, lord Brougham, Cannes met sy aangename Middellandse Seeklimaat as 'n geskikte verblyfplek gedurende die wintermaande ontdek. Steeds meer van sy welvarende landgenote het na Cannes gekom om die Engelse winternewels te ontvlug, en kort voor lank het ook welgestelde Franse en Russiese toeriste in sy voetspore gevolg.

In 1887 het die Franse romanskrywer Stéphen Liégeard (1830–1925), wat self lankal in vergetelheid geraak het, in een van sy werke 'n treffende naam aan die Alpekuslandskap van Provence gegee wat 'n sinoniem vir die plaaslike simfonie van kleure, betowerende landskapsvorme en luukse toerisme met alle moderne gerieflikhede geword het – Côte d'Azur, die Asuurblou Kus.^[1]

Die streek het sy naam in die Romeinse tydperk verkry, toe dit Provincia Romana genoem is, wat "die Romeinse provinsie" beteken. Hierdie naam is uiteindelik verkort na Provincia ("die provinsie")^[2] en soos die taal ontwikkel het van Latyn na Provensaals, só het ook die uitspraak en spelling verander.

Die huidige départements Alpes-de-Haute-Provence, Var, Vaucluse en Bouches-du-Rhône maak deel uit van die historiese gebied Provence. Hulle vorm saam met die départements Hautes-Alpes en Alpes-Maritimes die administratiewe région Provence-Alpes-Côte d'Azur. Die onafhanklike vorstedom Monaco lê halfpad tussen Nice en die Frans-Italiaanse grens.

Provence bevat 'n wye verskeidenheid landskapsvorme, wat van die vrugbare riviervallei van die Rhône in die weste tot by die berglandskap van die Seealpe in die ooste strek (met Mont Ventoux, die Luberon en die Alpilles as die belangrikste berggebiede). Die suidelike kusgebiede langs die Middellandse See word onder meer deur die vleilandskap van Camargue gekenmerk.

Die reliëf van Provence word deur heuwellandskappe oorheers. Erosie, wat as gevolg van die swaar somerreëns 'n tipiese verskynsel in Provence is, het diep bergklowe en ravyne gevorm. Die kusgebied van Cassis staan bekend vir sy steil rotswande, wat soms meer as 500 meter hoog is, en les calanques, klein fjorde met soms skouspelagtige rotsformasies en grotte.

Die hoogland van Provence in die noorde spog met die hoogs geleë dorp in Europa (St. Veran, wat 2 020 meter bo seevlak lê), die hoogs geleë stad (Briançon, 1 326 meter bo seevlak) en die grootste kunsmatige meer van Frankryk, die Lac de Serre-Ponçon, wat ná die oprigting van 'n dam in die Durancerivier ontstaan het.

Die Verdon, 'n takrivier van die Durance, het ravyne met 'n lengte van veertig kilometer en steil rotswande met 'n hoogte tussen 200 en 800 meter in die kalkgesteente van sy omgewing gesny. Grotte, watervalle en buitengewone rotsformasies kenmerk die gebied. Twee waterkragsentrales in die Verdonrivier, Castillon en Chaudanne, en een by die dam van die Sainte-Croixmeer lewer elektrisiteit vir die metropolitaanse gebied van Marseille op, terwyl die Sainte-Croixmeer Marseille van drinkwater voorsien.

Danksy die baie gematigde klimaat het Provence tot een van die belangrikste Franse reisbestemmings ontwikkel. Die somers is baie warm en droog, terwyl die winters in die kusgebied baie mild, vogtig in die oostelike deel en koud in die berglandskap van die noorde is. Die temperatuurverskil tussen somer en winter is in die hoogland van die Verdonrivier net vier tot ses °C. Die flora in die warmer gedeelte langs die kus het by die droë klimaat aangepas en word veral deur die garrigue oorheers. Veldbrande kom dikwels voor in die gebied.

Die belangrikste Provensaalse stede is Marseille, die historiese hoofstad en huidige administratiewe sentrum van die département Bouches-du-Rhône en die région Provence-Alpes-Côte-d'Azur, Nice, Toulon, Cannes, Aix-en-Provence, Avignon, Arles en Orange.

In die antieke tydperk maak Provence deel uit van die Narbonensis. Sy oorspronklike bewoners is Liguriërs en later ook Kelte, tog begin ook die Grieke en Fenisiërs sedert 600 v.C. kolonies langs die kus van Provence stig. Die Griekse stad Massilia (die huidige Marseille) ontwikkel tot een van die belangrikste handelsentrums van die Middellandse See.

Sedert die 2de eeu v.C. het 'n groot aantal Romeinse setlaars hulle in die gebied gevestig wat uiteindelik by die Romeinse Ryk ingelyf is. Die naam Provence, afgelei van die Latynse provincia ("provinsie"), verwys enersyds na die feit dat Provence een van die eerste en mees geromaniseerde provinsies van die Romeinse Ryk was, maar insinueer ook dat die gebied veraf van die moederland of enige ander beduidende sentrum geleë was. Die Romeinse skrywer Plinius die Ouere het die streek as 'n "tweede Italië" beskryf wat, net soos die Romeinse kernland Italia, groot hoeveelhede olyfolie en graan opgelewer het. Hier, veraf van Rome, was die lewe en klimaat vir hom aangenamer, en die land was vrugbaarder.

Die Christendom is reeds vroeg in die gebied ingevoer, en teen die 3de eeu het Provence al 'n oorwegend Christelike bevolking gehad. 'n Groot aantal kloosters en kerke is in hierdie tydperk opgerig, terwyl die Benediktynse abdy van Lérins naby Cannes 'n belangrike rol by die bewaring van die kulturele erfenis van die antieke tydperk en by die uitbreiding van die Christelike godsdiens gespeel het.

Ná die ondergang van die Romeinse Ryk het die gebied onder die herhaalde invalle van vreemde volke gely. Die Wes-Gote het Provence in die 5de eeu verower, die Franke in die 6de eeu en die Arabiere in die 8ste eeu.

In 843 het Provence 'n deel van die Frankiese ryk van Lothar I geword. Ná sy afsterwe in 855 het die gebied onder die heerskappy van Lothar se jongste seun Karel feitlik selfregerende status gekry danksy die selfbewuste optrede van die plaaslike adel. Die opkoms van die feodalisme teen die einde van die 9de eeu het tot politieke anargie gelei.

In die tydperk tussen 1032 en 1246 het Provence deel uitgemaak van die Heilige Romeinse Ryk, tog het destydse heersers min belang in die gebied gestel. Die moeilike politieke situasie en die gebrek aan militêre beskerming het van Provence 'n geskikte teiken vir die strooptogte van Berberse seerowers uit Noord-Afrika gemaak.

Tot by die einde van die 12de eeu is Provence feitlik deur plaaslike grawe oorheers, alhoewel die grawe van Toulouse net soos dié van Barcelona aanspraak gemaak het op die heerskappy oor Provence. Die grawe van Barcelona en Aragón het uiteindelik in 1154 daarin geslaag om Provence by hulle gebied in te lyf.

Die groeiende seehandel in die Mediterreense gebiede het tot voordeel van die Provensaalse stede gestrek, en Marseille het vinnig tot die belangrikste handelspilpunt in die westelike Middellandse See gegroei. Die stad het handelsbetrekkinge met die Italiaanse stadstaat Genua en die Levantynse gebied gesmee. Marseille se koopmanne het selfs 'n handelskolonie in die Latynse Koninkryk van Jerusalem gevestig.

Met die uitsterwe van die Katalaanse grawe het Provence in die jaar 1246 'n leengebied van die Franse kroon geword en onder die heerskappy van Karel van Anjou, die hoof van die Angevin-dinastie en broer van die Franse koning Lodewyk IX, gestaan. Karel het hom vir die ekonomiese ontwikkeling van die gebied beywer en 'n gevorderde administratiewe en regstelsel ingestel. Hy het Provence in 1266 verlaat om eers in Napels en later in Palermo te bly. Provence is in hierdie tydperk deur Karel se bekwame beamptes regeer. Die noue handelsbande met Napels en die verskuiwing van die pouslike hoofkwartier vanuit Rome na Avignon het 'n baie gunstige uitwerking op die plaaslike ekonomie gehad. In die 14de eeu het Provence tot een van die welvarendste gebiede in Europa ontwikkel.

Met die dood van Karel van Maine in 1481 het die Franse koning Lodewyk XI die gebied, wat sedert 1486 tot die Franse kroondomein behoort, aan sy opvolgelinge oorgeërf. Daar het egter 'n aantal belangrike enklawes bestaan: Orange, wat tot 1672 'n besitting van die huis Oranje-Nassou gebly het; die Comtat Venaissin met Avignon as sy sentrum, wat tot 1791 deur die Pousdom regeer is; en die stede Nice en Menton, wat eers in 1860 by Provence ingelyf is.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Provence.

• (en) Toerisme-inligting oor d'Azur Provence op Wikivoyage
• (en) "Provence". Encyclopædia Britannica. Besoek op 27 Mei 2024.

	Auvergne-Rhône-Alpes	Auvergne-Rhône-Alpes	Italië
	Oksitanië		Italië
		Provence
	Golf van Lion	Monaco • Middellandse See	Liguriese See • Korsika