Robinson Crusoe

Robinson Crusoe
Skrywer	Daniel Defoe
Land	Brittanje
Taal	Engels
Onderwerp	Die lewe van ’n skipbreukeling
Genre	Historiese fiksie
Uitgewer	W. Taylor
Uitgegee	25 April 1719
Vervolg	The Farther Adventures of Robinson Crusoe
Letterkunde-portaal

Robinson Crusoe is ’n roman deur Daniel Defoe wat die eerste keer op 25 April 1719 gepubliseer is. Volgens die eerste uitgawe was die hoofkarakter, Robinson Crusoe, die skrywer en dit het baie mense laat dink hy was ’n regte persoon en dat die boek ’n reisverhaal met ware gebeure is.^[1] Dit is uitgegee onder die volle titel The Life and Strange Surprizing Adventures of Robinson Crusoe, Of York, Mariner: Who lived Eight and Twenty Years, all alone in an un-inhabited Island on the Coast of America, near the Mouth of the Great River of Oroonoque; Having been cast on Shore by Shipwreck, wherein all the Men perished but himself. With An Account how he was at last as strangely deliver'd by Pyrates.

Die boek was in brief-, bieg- en onderrigvorm en is aangebied as die outobiografie van die titelkarakter (wie se geboortenaam Robinson Kreutzner was) – ’n skipbreukeling wat byna 30 jaar op ’n afgeleë tropiese eiland naby Trinidad deurbring en kannibale, gevangenes en muiters teëkom voordat hy eindelik gered word.

Die storie word dikwels beskou as geskoei op die lewe van Alexander Selkirk, ’n Skotse agtergelate matroos wat vier jaar lank op ’n eiland in die Stille Oseaan, "Más a Tierra" (nou deel van Chili en vanaf 1966 bekend as Robinson Crusoe-eiland),^[2] gebly het. Verskeie ander letterkundebronne is egter ook al voorgestel.

Ondanks sy eenvoudige vertelstyl is Robinson Crusoe goed in die letterkundewêreld ontvang en dit word dikwels beskou as die begin van realistiese fiksie as ’n letterkundige genre. Voor einde 1719 is die boek al vier keer herdruk en dit het een van die wyds gepubliseerde boeke in die geskiedenis geword. Talle opvolge en aanpassings vir die verhoog, silwerdoek en TV het al die lig gesien.

Crusoe (die van is ’n aangepaste vorm van die Duitse van "Kreutzner") vertrek in Augustus 1651 teen sy ouers se wil op ’n vaart van Hull af en beland in ’n storm. Sy skip strand, maar sy liefde vir die see bly so sterk dat hy op nog ’n vaart gaan. Dié reis eindig ook in ’n ramp toe die skip deur seerowers oorgeneem en Crusoe as ’n slaaf weggevoer word. Twee jaar later ontsnap hy in ’n boot saam met ’n seun, Xury, en word gered deur die kaptein van ’n Portugese skip aan die weskus van Afrika wat op pa na Brasilië is. Crusoe verkoop Xury aan die kaptein en met laasgenoemde se hulp skaf hy ’n plantasie aan.

Jare later sluit Crusoe by ’n ekspedisie aan om slawe van Afrika af te ontvoer, maar sy skip strand op 30 September 1659 in ’n storm sowat 40 myl (64 km) van ’n eiland af (wat hy the Island of Despair noem) – naby die mond van die Orinocorivier. Die besonderhede van die eiland is waarskynlik geskoei op die Karibiese eiland Tobago, want dié eiland lê naby die Venezolaanse kus en die mond van die Orinocorivier, binne sig vanaf Trinidad.^[3]

Net hy en drie diere, die kaptein se hond en twee katte, oorleef die stranding. Ondanks sy paniek gaan haal hy wapens, gereedskap en ander voorraad van die skip af voordat dit uitmekaarskeur en sink. Hy bou ’n omheinde habitat naby ’n grot. Deur merke op ’n houtkruis te maak skep hy ’n kalender. Met gereedskap van die skip af en sommige wat hy self maak, jag hy, groei gort en rys, droog druiwe om rosyne van te maak, en leer om potte te maak en bokke groot te maak. Hy maak ook ’n klein pappegaai mak. Hy lees die Bybel en word godsdienstig; hy bedank God vir sy lot omdat hy niks kortkom behalwe menslike geselskap nie.

Jare gaan verby en Crusoe vind uit plaaslike kannibale besoek soms die eiland om gevangenes te vang en eet. Hy beplan eers om hulle dood te maak vir so ’n verfoeilike daad, maar besef later hy het geen reg nie omdat die kannibale nie weet hulle pleeg ’n misdaad nie. Hy droom daarvan om een of twee diensknegte te kry deur gevangenes vry te laat; toe ’n gevangene ontsnap, help Crusoe hom en noem hom "Friday" omdat hy op dié dag sy verskyning gemaak het. Crusoe leer hom Engels en kersten hom.

Toe nog kannibale op die eiland aankom om aan ’n fees deel te neem, maak hy en Friday die meeste van hulle dood en red twee gevangenes. Een is Friday se pa en die ander ’n Spanjaard wat Crusoe vertel van ander Spaanse skripbreukelinge op die vasteland. ’n Plan word gemaak waarvolgens die Spanjaard en Friday se pa na die vasteland sal terugkeer en die ander terugbring sodat hulle ’n skip kan bou en na ’n Spaanse hawe kan vaar.

Voor die Spanjaarde se terugkeer verskyn ’n Britse skip; muiters het dit oorgeneem en beplan om die kaptein op die eiland te los. Crusoe en die kaptein gaan ’n ooreenkoms aan; hy help die kaptein en lojale matrose om die skip terug te neem en die ergste muiters op die eiland agter te laat. Voordat hulle na Engeland vertrek, wys Crusoe die muiters hoe hy op die eiland oorleef het en sê daar sal nog mans kom.

Op 19 Desember 1686 verlaat Crusoe die eiland en op 11 Junie 1687 kom hy in Engeland aan. Hy vind uit sy familie het gedink hy is dood en dat hy niks van sy pa geërf het nie. Hy vertrek na Lissabon om die wins van sy plantasie in Brasilië terug te eis. Hy kry so ’n groot fortuin. Friday vergesel hom en op pad terug beleef hulle nog een groot avontuur saam toe hulle teen uitgehongerde wolwe veg terwyl hulle die Pireneë kruis.

Baie mense glo die verhaal is geskoei op die lewe van Alexander Selkirk, ’n Skotse matroos wat op ’n eiland in die Stille Oseaan met die naam "Más a Tierra" agtergelaat is en in 1709 deur Woodes Rogers se ekspedisie gered is. Dié eiland is nou deel van Chili en is in 1966 herdoop na Robinson Crusoe-eiland.^[2] Die tyd stem egter nie ooreen nie.

Selkirk is ook op eie versoek op die eiland agtergelaat, terwyl Crusoe ’n skipbreukeling was; die eilande verskil; Selkirk het die hele tyd alleen op die eiland gebly, terwyl Crusoe metgeselle gevind het; Selkirk het vier jaar lank op sy eiland gebly, nie 28 jaar nie. Verder maak die gedetailleerde en interessante gedagtes van Crusoe ’n groot deel van Defoe se roman uit – bedrywighede en dade wat ver verhewe is bo Rogers se basiese beskrywing van Selkirk wat net ’n paar bladsye beslaan. ’n Mens moet egter nie vergeet nie dat Defoe gemaak het of hy die redakteur van die storie was en dat die werklike skrywer "Robinson Crusoe" was: ’n regte mens wat in 1719-'20 nog gelewe het.

Nog ’n moontlike bron is Ibn Tufail se Hayy ibn Yaqdhan, ’n 12de-eeuse filosofiese roman wat op ’n onbewoonde eiland afspeel. Dit is in die halfeeu voor Defoe se roman verskeie kere in Latyn en Engels vertaal.^[4][5][6][7]

Nog ’n bron vir Defoe se roman kan Robert Knox se weergawe wees van sy ontvoering in 1659 deur die koning van Ceylon in "An Historical Account of the Island Ceylon".^[8][9] In sy 2003-boek In Search of Robinson Crusoe sê Tim Severin die vertelling deur Henry Pitman in ’n kort boek oor sy ontsnapping uit ’n Karibiese strafkolonie en die gevolglike stranding en avonture op ’n onbewoonde eiland is die inspirasie vir die verhaal. Severin bespreek ook nog ’n gepubliseerde geval van ’n man net bekend as Will, van die Miskito-volk van Sentraal-Amerika, wat aanleiding kon gegee het tot die uitbeelding van Friday.^[10]

Arthur Wellesley Secord ontleed in sy Studies in the narrative method of Defoe (1963: 21–111) die verhaal van Robinson Crusoe en gee ’n lys van moontlike bronne vir die storie; hy verwerp die algemene teorie dat Selkirk se storie die enigste bron van Defoe se verhaal was.

Die boek is op 25 April 1719 gepubliseer. Voor die einde van die jaar is dit vier keer herdruk. Teen die einde van die 19de eeu was dit die boek in die geskiedenis van Westerse letterkunde met die meeste herdrukke, opvolge en vertalings (selfs in tale soos Kopties en Maltees). Daar was meer as 700 alternatiewe weergawes, insluitende kinderweergawes met baie foto's en geen teks nie.^[11][12]

Die term "Robinsonade" is geskep om die genre van stories soortgelyk aan dié van Robinson Crusoe te beskryf.

Defoe het daarna ’n minder bekende opvolg, The Farther Adventures of Robinson Crusoe (1719), geskryf. Dit was veronderstel om die laaste deel van sy stories te wees volgens die oorspronklike titelbladsy van die eerste uitgawe, maar ’n derde deel, Serious Reflections During the Life & Surprising Adventures of Robinson Crusoe, With His Vision of the Angelic World (1720), is later uitgegee.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Robinson Crusoe.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia