San Francisco

San Francisco
Kaart	Seël
	Vlag
Land	Verenigde State
Deelstaat	Kalifornië
County	City and County of San Francisco
Koördinate	37°47′N 122°25′W / 37.783°N 122.417°W / 37.783; -122.417
Gestig op	29 Junie 1776
Geïnkorporeer op	16 April 1850
Oppervlakte:
- Totaal	600,6 vk km
- waarvan land	121,4 vk km
Hoogte bo seevlak	16 m (0–282 m)
Bevolking:
- Totaal (1 Januarie 2016)	866 583
- Bevolkingsdigtheid	7 138,2/vk km
- Metropolitaanse gebied	4 335 391
- Combined statistical area (CSA)	8 371 000
Tydsone	PST (UTC -8) Somertyd: PDT (UTC -7)
Klimaat
- Tipe	Mediterreens
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	14,6 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	11,3 / 16,3 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	566 mm
Burgemeester	London Breed (D)
Amptelike Webwerf	sfgov.org

San Francisco [ˌsænfɹənˈsɪskoʊ] is die vierde grootste stad van die Amerikaanse deelstaat Kalifornië na Los Angeles, San Diego en San Jose. Die stad aan die weskus van die Verenigde State staan sedert die sestigerjare, toe dit die hoofstad van die hippie-beweging was, ook bekend onder sy diminutief Frisco. Bewoners van Noord-Kalifornië noem die metropool dikwels kortweg the City.

San Francisco is die tweede belangrikste toeristebestemming in die VSA na New York.

San Francisco is aan die noordelike kant van die San Francisco-skiereiland geleë, met die Stille Oseaan en die San Franciscobaai aan weerskante, en het 'n bevolking van meer as 866 000 (meer as 4,3 miljoen in die amptelike metropolitaanse gebied). Die nie-amptelike metropolitaanse gebied van San Francisco strek tot by San Jose in die suide en is met sowat 8,4 miljoen inwoners (2012) die vierde grootste in die Verenigde State na New York, Los Angeles en Chicago.

Die bekendste bakens van die stad is die Golden Gate-brug met 'n lengte van 2,7 kilometer en 'n maksimale hoogte van 227 meter, die voormalige gevangeniseiland Alcatraz, die Transamerica-gebou in die vorm van 'n piramide met 'n hoogte van 260 meter en die cable car-trem.

San Francisco was, as een van die snelste groeiende stede in die Unie, die eerste groot metropool in die jong deelstaat Kalifornië, sy kulturele hoofstad as "Parys van die Stille Oseaan", soos dit in die 19de eeu genoem is, en dekades lank die Verenigde State se vernaamste seehawe aan die Weskus. Los Angeles se ongekende groei het eers in die vroeë 20ste eeu begin. Ná die Tweede Wêreldoorlog het die samespel van terugkerende soldate, grootskaalse immigrasie, liberaliserende houdings en ander faktore bygedra tot die rol wat San Francisco gedurende die Summer of Love en as hoofstad van die gay-regte-beweging gespeel het. Hierdie ontwikkelinge het van die stad 'n sentrum van liberale aktivisme in die Verenigde State gemaak.

Die stadsgebied beslaan die noordelike gedeelte van die San-Francisco-skiereiland wat hier sewe myl wyd is: Met die Stille Oseaan in die weste, die Golden Gate in die noorde en die Baai van San Francisco in die ooste is daar min ruimte vir uitbreiding sodat San Francisco tot 'n kompakte metropool met 'n verskeidenheid digbeboude en digbevolkte kwartiere ontwikkel het wat op heuwels sowel as in valleie en laer geleë terrein ontstaan het.

San Francisco se ligging digby die geologiese San Andreas-breuk, 'n bron van voortdurende seismiese aktiwiteite, maak van die stad 'n gebied wat in 'n groot mate deur aardbewegings bedreig word. Die grootste aardbewing in die moderne geskiedenis het die stad in 1906 getref. Die Loma Prieta-aardbewing in 1989 eis tientalle menselewens en berokken groot skade in die stad en sy omgewing.

Die gevaar dat 'n soortgelyke aardbewing soos dié van 1906 die stad in die nabye toekoms sal kan skud spel 'n groot rol by die ontwikkeling van San Francisco se infrastruktuur. Nuwe geboue moet aan hoë veiligheidsvereistes voldoen om die strukturele skade van 'n groot bewing so klein moontlik te hou, terwyl miljoene dollar aan die opgradering van ouer geboue en brûe bestee word.

Die mees sorgwekkende geologiese gebiede is die landaanwinningsprojekte in die San Franciscobaai soos byvoorbeeld Marina en Hunters Point; die ondergrond bestaan hier uit modder, sand en afval wat in die gevolg van vroeër aardbewings opgehoop is. Hierdie grond blyk uiters onstabiel te wees en lei in die geval van 'n nuwe aardbewing moontlik tot groot skade soos in die Loma Prieta-bewing.

San Francisco staan bekend vir die oorspronklik sewe heuwels waarop dit uitgebrei het; in totaal is daar 42 heuwels van meer as 30 meter hoogte binne die stadsgrense. Sommige van die heuwels het tot woonbuurte ontwikkel, soos Nob Hill, Pacific Heights, Russian Hill en Telegraph Hill, terwyl ander soos Twin Peaks, Mount Sutro, Mount Davidson en Buena Vista-park as publieke parke en onbeboude gebiede bewaar is.

Die bekende voormalige gevangeniseiland Alcatraz lê in die San Franciscobaai en is vandag 'n museum.

Die eerste bewoners van die San Franciscobaai was die Muwekma Ohlone ("die volk van die weste") wat nog in die 19de eeu byna uitgeroei is. Die oorspronklike 18de eeuse Indiaanse bevolking op die skiereiland, kort voordat hulle in aanraking met die eerste Spanjaarde gekom het, word op sowat 10 000 beraam. Hulle het hoogs waarskynlik ander dele van die skiereiland bewoon as die huidige stadsgebied wat destyds hoofsaaklik uit winderige heuwels en sandduine bestaan het.

Tydens die 16de eeu stuur die Spaanse veroweraars twee ekspedisies na die noorde om die weskus van Amerika te verken. Hernán Cortés het toe al "'n skiereiland tussen die golf en die oseaan" ontdek en dit California genoem, tog staan Juan Rodriguez Cabrillo, wat die gebied tien jaar later besoek, in die Spaanse geskiedenisskrywing as die ware ontdekker bekend. Ook ander Europese ekspedisies, onder meer een onder die leiding van sir Francis Drake, verken die weskus tydens die 16de eeu, tog bly die baai van San Francisco weggesteek en onsigbaar vir die Europeërs agter sy tipiese misbanke.

San Francisco word in 1776 as 'n sendingstasie van die Spaanse Fransiskaner-orde gestig. Aanvanklik dra die gebied die naam El Parage de Yerba Buena ("Vallei van die Goeie Kruid"). As 'n gevolg van die Amerikaans-Meksikaanse Oorlog, wat in 1846 uitbreek, verloor Meksiko sy gesag oor Kalifornië. In 1848, toe Spanje die gebied aan die VSA afstaan, word die naam van die nedersetting verander na San Francisco.

Die Kaliforniese goudstormloop teen die middel van die 19de eeu lei tot 'n vinnige groei van die stad, wat van 'n klein dorpie met 900 inwoners tot 'n stad met 'n bevolking van 20 000 ontwikkel. Die grafstene op die plaaslike begraafplase begin geleidelik meer Ierse as Spaanse name te toon. Die naam Golden Gate verwys nog steeds na hierdie tydperk.

Baie immigrante laat hulle skepe na hul aankoms in die hawe agter; hulle word later saam met aarde en puin vir landaanwinningsprojekte gebruik. Groot dele van San Francisco se binnestad is op hierdie landfills opgerig.

Die 19de eeu word ook deur die stigting van 'n aantal belangrike ondernemings gekenmerk, waaronder Wells Frago Bank, Levi Stauss & Co. en Ghirardelli Chocolate Company. San Francisco word die ekonomiese sentrum van Kalifornië.

Vroeg soggens op 18 April 1906 is San Francisco deur 'n swaar aardbewing geskud. Stadsdele en geboue, wat nie deur die aardskudding vernietig of beskadig is nie, het in die daaropvolgende dae die verwoestende brande ten prooi geval wat ook die buurte van welvarendes op Nob Hill en in Pacific Heights sou verswelg. San Francisco se brandweer was in 1906 nie op 'n grootskaalse natuurramp voorbereid nie. Ook het die brandweerhoof een van die slagoffers van die aardbewing geword. Die amptelike dodetal was volgens statistieke van die stadsregering slegs 437, maar was waarskynlik baie keer hoër. Die stadsregering het geskroom om die ware syfers te publiseer - uit vrees dat dit voornemende beleggers kon afskrik.

Honderde burgers het slagoffers van die skietbevel geword wat uitgereik is om plunderings te voorkom. Uiteindelik was dit vir soldate en polisiemanne onmoontlik om 'n onderskeiding te maak tussen plunderaars en inwoners wat net 'n poging onderneem het om hul besittings uit die ruïnes te red. Amptelike statistieke het melding van ses plunderaars gemaak wat geskiet is, naas 'n vrou wat nie bereid was om haar beurt af te wag toe dakloses tou gestaan het vir brood nie. Waarskynlik is omstreeks vyfhonderd persone doodgeskiet. In die weke en maande na die aardbewing het aansteeklike siektes, waaronder builepes, duisende slagoffers geëis.^[1]

Sterftes as gevolg van builepes is reeds in die periode tussen 1900 en 1904 aangeteken, veral onder die Chinese bevolking, maar die omvang van die probleem is doodgeswyg om nie beleggers af te skrik nie. Ná die aardbewing het San Francisco se rotbevolking vinnig gegroei. 'n Tweede builepes-pandemie in 1907 het slagoffers onder die hele bevolking geëis.^[2]

San Francisco is in die volgende drie jare herbou.

Tydens die Konferensie van San Francisco in 1945 is die Verenigde Nasies gestig, en met die Vrede van San Francisco, wat in 1951 gesluit is, is die Tweede Wêreldoorlog in die Verre Ooste deur die VSA en Japan amptelik beëindig.

Vanaf die sestigerjare is San Francisco die Amerikaanse sentrum van verskillende teenkulture, soos byvoorbeeld die hippie-beweging. Danksy die liberale maatskaplike klimaat vestig baie gay mans hulle in die stad.

San Francisco word aan drie kante deur water omring sodat sy klimaat sterk deur die koue stromings van die Stille Oseaan beïnvloed word. Die stad geniet 'n Mediterreense klimaat met gematigde temperature dwarsdeur die jaar en relatief klein temperatuurskommelinge. Die somers is relatief fris met temperature wat tussen 15° en 20 °C lê en dikwels mistige weer, wat as gevolg van die kombinasie van koue Pasifiese en warm binnelandse lugmassas ontstaan, terwyl die winters deur gematigde temperature en hoë reënval gekenmerk word.

• Die sendingstasie uit die jaar 1776 is een van die gewildste historiese besienswaardighede in San Francisco.
• Die Golden Gate-brug, wat in 1936 voltooi is, is die bekendste baken van die stad. Die brug verbind die stad met die noordelike voorstede.
• Chinatown, die Sjinese stadsbuurt van San Francisco, word met sy 80 000 inwoners as die grootste Sjinese nedersetting buite Asië beskou. Dit is 'n digbevolkte kwartier met talryke winkels, ateljees en restourante. Die Golden Gate Fortune Cookie Factory is 'n buitengewoon eksotiese bakkery wat besigtig mag word.
• Die Cable Car, San Francisco se bekende berg-en-dal-trem, is al in 1873 in diens gestel en ry teen 'n snelheid van hoogstens vyftien kilometer per uur. Die oudste van die waentjies, wat nog steeds in bedryf is, dateer uit die jaar 1887.
• Die stad beskik oor 'n aantal eersterangse museums soos die M.H. de Young-museum vir Asiatiese kuns, die Kaliforniese Museum en die Meksikaanse Museum.

Wikimedia Commons bevat media in verband met San Francisco.

Amptelike webtuiste

• (en) Amptelike webtuiste

Toerisme

• San Francisco Travel Association

Vervoer

• Londonist: San Francisco's Cable Cars Were Invented By A Londoner