Skotland

Hierdie artikel handel oor die huidige land binne die Verenigde Koninkryk. Vir die historiese koninkryk, sien Koninkryk van Skotland.

Skotland
Scotland (Engels)
Alba (Skots-Gaelies)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: In My Defens God Me Defend (Skots vir: "In my verdediging God my verdedig")
Volkslied: verskeie Hoofsaaklik: Flower of Scotland (Engels vir: "Blom van Skotland")
Hoofstad	Edinburg (Dùn Èideann) 55°57′N 3°11′W / 55.950°N 3.183°W / 55.950; -3.183
Grootste stad	Glasgow 55°51′N 4°16′W / 55.850°N 4.267°W / 55.850; -4.267
Amptelike tale	Engels, Skots-Gaelies en Skots
Regering • Monarg • Eerste minister • Adjunkpremier	Unitêre parlementêre grondwetlike monargie Charles III John Swinney (SNP) Kate Forbes
Onafhanklikheid Vorming • Vereniging • Unie van die Krone • Unie met Engeland • Devolusie	9de eeu (tradisioneel 843) 24 Maart 1603 1 Mei 1707 19 November 1998
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	80 231[1] km2  (2de (VK)) 30 977 myl2 3
Bevolking  - 2021-skatting  - 2022-sensus  - Digtheid	5 479 900[2] (2de (VK)) 5 436 600[3] 70 / km2 181,3 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2021-skatting £149,9 miljard[4] (2de (VK)) $27 361[4] (2de (VK))
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2022-skatting £211,7 miljard[4] (2de (VK)) $38 622[4] (2de (VK))
MOI (2021)	0,921[5] (–)  –  baie hoog
Gini (2022)	31[6] –  medium
Geldeenheid	Pond sterling (£) (GBP)
Tydsone  - Somertyd	GMT (UTC±0) BST (UTC+1)
Internet-TLD	.uk, .gb
Skakelkode	+44
Beskermheilige: Sint Andrew,[7][8] Sint Margaret[9][10] en Sint Columba[11] Nasionale blom: Dissel

Skotland (Engels en Skots: Scotland, [ˈskɔtlənd]; Skots-Gaelies: Alba, [ˈal̪ˠapə], luister (hulp·inligting); Latyn-Kelties: Caledonia) is 'n deelstaat in die noordweste van Europa en vorm een van die vier lande van die Verenigde Koninkryk. Die Skotse hoofstad Edinburg (Engels: Edinburgh) word net soos Glasgow, die grootste stedelike nedersetting in die land, onder die belangrikste finansiële sentrums in Europa gereken.

Skotland beslaan met 80 231 vierkante kilometer sowat een derde van Groot-Brittanje se oppervlakte en grens aan Engeland in die suide. Die grenslyn loop oor 'n afstand van 96 kilometer tussen die Tweedrivier aan die ooskus en die Solway Firth in die weste. In die ooste word Skotland deur die Noordsee begrens, in die noorde en weste deur die Atlantiese Oseaan, en in die suidweste deur die Noordkanaal en die Ierse See. Die eiland Ierland lê sowat 30 kilometer van Skotland se mees suidwestelike landtong af.

Naas die vastelandse gebied is daar meer as 790 eilande, waarvan die Shetland-, Orkney- en Hebride-eilande die bekendstes en belangrikstes is. Skotland beskik oor die grootste reserwes van ruolie in die Noordelike Atlantiese Oseaan en die Noordsee.

Die Koninkryk van Skotland het tot 1 Mei 1707 as 'n onafhanklike staat bestaan en het daarna volgens die Acts of Union 1707 ("Wet van Vereniging") met die Koninkryk van Engeland saamgesmelt om die Koninkryk van Groot-Brittanje te vorm.^[12][13] Die Unie het ook die Parlement van Groot-Brittanje gestig wat beide die Parlement van Engeland en Skotland vervang het. Die Koninkryk van Groot-Brittanje het op 1 Januarie 1801 volgens die Acts of Union 1800 met die Koninkryk van Ierland saamgesmelt om die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland te vorm.^[14] Met dié Unie is die Parlement van Groot-Brittanje en die Parlement van Ierland verenig om die Parlement van die Verenigde Koninkryk te vorm.

Skotland het sy eie reg- en onderwysstelsel. Die eerste parlement sedert 1707 is in Mei 1999 verkies. Sy bevoegdhede sluit onderwys, gesondheidsake en die meeste interne aangeleenthede in.

Die woord "Skotland" is ontleen aan Scoti, die Latynse naam vir die Gaele. Philip Freeman het bespiegel oor die moontlikheid dat 'n groep stropers 'n naam aangeneem het met die Indo-Europese wortel *skot en verwys na die ooreenkoms met die Griekse skotos (σκότος) wat "duisternis" of "somberheid" beteken.^[15] Die Laat-Latynse woord Scotia ("land van die Gaele") is oorspronklik gebruik om na Ierland te verwys,^[16] en eweneens is die Ou Engelse Scotland gebruik vir Ierland.^[17] Teen die laaste in die 11de eeu is Scotia gebruik om te verwys na (die Gaelies-talige) Skotland noord van die Forthrivier, langs Albania of Albany (albei is afgelei van die Gaeliese Alba.^[18] Die gebruik van die woorde "Skotte" en "Skotland" om alles in te sluit wat nou Skotland is, het in die Laat Middeleeue algemeen geword.^[19]

Die Skotse vasteland bestaan uit drie landskapsvorme: Die Skotse Hoogland in die noorde, die Sentraal-Skotse vlaktes en die heuwelagtige Southern Uplands in die suide. Die Hoogland is 'n bergagtige streek met die Great Glen as sentrale vallei. Die hoogste bergpieke van die Verenigde Koninkryk maak deel uit van die Skotse Hoogland, soos byvoorbeeld Ben Nevis naby Fort William, die hoogste piek in die land met 1 344 meter.

Die vlaktes van Sentraal-Skotland vorm die digbevolkte hartland met die stad Glasgow in die weste en die hoofstad Edinburg in die ooste. Hier is ook die belangrikste nywerheidsgebiede van Skotland saamgetrek.

Die heuwelland van die Southern Uplands strek oor 'n afstand van naastenby 200 kilometer van Stranraer aan die Ierse See tot by Oos-Lothian en die Noordsee. Hierdie streek speel 'n kleiner rol as toeristebestemming, maar is nogtans 'n mooi berggebied met talle bergpieke soos die Merrick in Galloway met 'n hoogte van 843 meter. Hy bied 'n pragtige uitsig oor die noordelike Hoogland, die plato van Noord-Ierland in die weste en die Engelse Lake District (Meer-distrik), die Pennines-bergreeks en die eiland Man in die suide.

Daar is meer as 790 eilande langs die Skotse kus, met die Shetland-, Orkney- en Hebride-eilande (wat onderverdeel word in die Binne- en Buite-Hebride) as die drie belangrikste eilandgroepe. 'n Groot aantal eilande lê ook in die riviermondings Firth of Clyde en Firth of Forth. Sint-Kilda is die mees afgeleë van altesaam 130 bewoonde eilande en lê meer as 160 kilometer van die vasteland af.

Skotland is ryklik geseën met natuurlike waterbronne. Meer as 30 000 lochs (soos mere in die plaaslike Gaeliese taal genoem word) en meer as 5 000 riviere met 'n totale lengte van 60 000 kilometer bedek die land. Die grootste riviere is Clyde, Dee, Don, Forth, Spee, Tay en Tweed, die mere met die grootste oppervlakke is Loch Lomond (71 km²), Loch Ness (56 km²) en Loch Awe (39 km²). Die laasgenoemde is ook die langste met 41 kilometer. Skotland se mere, wat gedurende die ystydperk deur gletsers diep in die grond gegrawe is, behoort tot die diepste binnelandse waterliggame ter wêreld. Loch Morar is die diepste meer in Skotland met 371 meter.^[20]

Skotland staan bekend vir sy nat en koel, maar matige klimaat, wat veral deur die oseaan beïnvloed word. Die meeste laedrukstelsels, wat oor die noordelike Atlantiese Oseaan ontwikkel, beweeg ooswaarts oor Skotland. Dikwels word hierdie laedrukselsels deur 'n hoëdrukstelsel oor die Asore-eilandgroep in noordwaartse rigting gedwing. Ses van die tien natste graafskappe in die Verenigde Koninkryk is in Skotland geleë. Reënbuie is nogtans gewoonlik van kort duur.

Die land trek ongeag sy subarktiese ligging voordeel uit die warm Golfstroom en het baie warmer temperature in vergelyking met ander Europese gebiede, wat op dieselfde breedtegraad lê soos byvoorbeeld die omgewing van die Noorse hoofstad Oslo.

Die weer is dikwels onvoorspelbaar, en temperature is ondanks die matige Golfstroom-invloed laer as in die res van die Verenigde Koninkryk. Die gemiddelde maksimale temperatuur in die winter is 6 °C, terwyl die hoogste gemiddelde temperature in die somer tot sowat 18 °C styg. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur op die berg Ben Nevis is vriespunt.

Wes-Skotland is danksy die oseaniese strome gewoonlik warmer as die ooste, wat deur die kouer temperature van die Noordsee beïnvloed word. Tiree op die Hebride-eilande word as die sonnigste plek in die land beskou; hier is in 1975 300 sonskyndae aangeteken.

Die gemiddelde jaarlikse reënval varieer in die verskillende streke; die westelike hoogland is die natste gebied met meer as 3 000 millimeter reën per jaar, terwyl die reënval in die vlaktes meesal tot minder as 800 millimeter beperk bly. Hoër geleë gebiede word in die winter deur koue en sneeuval gekenmerk. Die dorp Braemar het sowat 59 sneeudae per jaar, terwyl die kusgebiede sneeuval gewoonlik op minder as tien dae per jaar het.

Die eerste groep van jagters en versamelaars het hulle sowat 11 000 jaar gelede in Skotland gevestig, nadat die yslaag van die laaste ystydperk begin terugwyk het. Die eerste permanente huise is sowat 9 500 jaar gelede opgerig, en die eerste noemenswaardige dorpe het sowat 6 000 jaar gelede ontstaan.

Die geskiedskrywing van Skotland het in die Romeinse tydperk begin, toe die Romeine Engeland en Wallis verower en as provinsie Britannia by hulle ryk ingelyf het. 'n Gedeelte van Suid-Skotland het 'n tyd lank onder Romeinse invloed gekom, tog het die Romeine die noorde van Skotland, wat as Caledonia bekend gestaan het, nooit verower nie. Caledonia was destyds die tuisland van die Pikte, terwyl die Gaeliese stamme van Dál Riata (wat volgens sommige oorlewerings oorspronklik vanaf Noord-Ierland na Skotland gekom het, of, soos uit moderne argeologiese navorsing blyk, 'n gemeenskaplike beskawing gevorm het) Argyll bewoon het.

Ná die einde van die Romeinse heerskappy in Brittanje het Skotland tussen die 4de en 10de eeu uit vier koninkryke en beskawings bestaan: Dál Riata in die noorde; die ryk van die Pikte, wat noord van die Firth of Forth gelê het; Strathclyde, die ryk van die Britoniese Kelte; en Bernicia, die ryk teen die Tweedmonding, wat deur die Germaanse Angele bewoon is. Die Wikings was die vyfde etniese groep wat hulle in Skotland gevestig het.

Die eerste vier groepe was teen die vroeë 11de eeu in 'n gemeenskaplike koninkrykryk verenig wat suidwaarts tot in die huidige Engeland gestrek het, terwyl dit in die weste en noorde aan gebiede gegrens het wat onder Noorse invloed gestaan het.^[21]

In die laat 8ste eeu het die Wiking-aanvalle op die Keltiese klooster Iona die beginpunt van die Skandinawiese magsuitbreiding na Skotland gevorm, en binne enkele jare het Nordiese setlaars tot 'n beduidende magsfaktor in die politieke lewe ontwikkel. Die noordelike eilandgroepe van Orkney en Shetland is selfs tot by die middel van die 15de eeu deur Skandinawiese bewoners oorheers.

Die eerste Wiking-aanval op die klooster Iona in 795 was net die begin van 'n reeks aanvalle wat tot in 825 voortgeduur het. Veral die noordelike eilandgroepe Orkney en Shetland het 'n teiken vir die Wikings geword, en ook die Pikte aan die Skotse Noordseekus, wat 'n vryheidsstryd teen die Skotte uit die weste gevoer het, is deur Wiking-aanvalle tot so 'n mate verswak dat hulle uiteindelik 'n nederlaag gely en in 841 met die Skotse ryk verenig het.

Orkney en Shetland is omstreeks 800 by die Noorse magsgebied ingelyf, en binne 'n dekade het ook vastelandse gebiede tot by Caithness en Sutherland in die suide en tot by die Hebride-eilande in die weste in die Noorse magsfeer beland.^[22] Die Nore het hulle ná die inlywing van die Pikteryk by Skotland veral op magskonsolidasie in die verowerde gebiede gekonsentreer, maar nogtans verskeie kere regstreeks by die Skotse politiek ingemeng. Die Nordiese koning Olaf van Dublin het in 860 oorlog in Sentraal-Skotland gevoer, en die Skotse Wikings het tot by die 10de eeu verskeie kere rooftogte in die suide uitgevoer om skatte en slawe as 'n buit weg te voer. Afhangende van die politieke situasie het Noorse of Nordies-Ierse krygers daarnaas militêre steun aan óf die Skotse monarge óf hul teenstanders verleen.

Onder die heerskappy van Malcolm I van Skotland (943–954) het 'n Nordies-Ierse leër in die naam van die Skotse koning teen die Saksers geveg en 'n nederlaag gely. Kenneth II (971–995) het 'n Deense inval in die ooste van die land afgeweer. Sy nasaat Malcolm II (1005–1034) het sy dogter met graaf Sigurd die Dikke van Orkney laat trou om die noordelike grens van Skotland te beskerm. Alhoewel Skotse en Nordiese adellikes onder mekaar vir die oorheersing van die Skotse hoogland en die eilande gebaklei het, was die verhouding tussen Skotte en Nore in hierdie periode deur 'n vreedsame naasbestaan gekenmerk.

Toe Sigurd die Dikke in die Slag van Clontarf gesneuwel het, is sy landbesit onder sy Noord-Skotse nakomelinge verdeel om sodoende die politieke alliansie tussen die graafskap Orkney en Skotland te bevestig. 'n Ooreenkoms tussen die grawe van Orkney en die mormaer (graaf) Macbeth van Moray het daartoe gelei dat Macbeth danksy die Nordiese steun die Skotse troon kon bestyg.

Die heerskappy van Malcolm III Canmore (1058–1093) was 'n periode van politieke stabiliteit, en as gevolg van die kwynende militêre en ekonomiese magsbasis van Orkney en die verswakkende bande met Noorweë het die Wikings 'n al hoe kleiner rol in die politiek van Skotland gespeel.

In 1263 het die Noorse koning Haakon IV 'n duur, maar onsuksesvolle strafekspedisie teen die Skotte gelei. Sy verpletterende nederlaag in die Slag naby Largs het die einde van die Nordiese invloed in Skotland bestempel. Haakon is op pad terug na Noorweë op Orkney oorlede, en die Noorse Kroon het vanweë sy finansiële moeilikhede besluit om die Skotse eilande prys te gee. Die Hebride-eilande is in 1266 aan die Skotse koning verkoop. Orkney en Shetland het nog tot 1460 'n Noorse besitting gebly, maar in politieke en ekonomiese opsig geen noemenswaardige rol meer gespeel nie sodat die Skotse beleid nou op die Engelse bure in die suide begin konsentreer het.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Koninkryk van Skotland.

Volgens die tradisionele oorlewering het die geskiedenis van die Koninkryk van Skotland 'n aanvang geneem met Kenneth I van Skotland, wat in 843 koning van die Pikte en Skotte geword het. Die Koninkryk van Skotland het in die volgende min of meer na sy huidige grense uitgebrei. Terwyl die ryk goeie en nou betrekkinge met die heersers van Engeland gehandhaaf het, is die binnelandse politiek deur 'n hewige magstryd binne die heersende dinastie oorskadu.

Met die Normandiese verowering van Engeland in 1066 het Skotland geleidelik begin wegbeweeg van sy Gaelies-Keltiese kultuur. Koning Malcolm III het getrou met Margaret, die suster van Edgar Ætheling, 'n Angel-Saksiese adellike wat aanspraak op die Engelse troon gemaak het. Margaret het veral die invloed van die Keltiese kerk verminder.

Met die troonbestyging van haar jongste seun David I is die feodale stelsel in Skotland ingevoer en die immigrasie van setlaars uit die Nederlande bevorder. Hierdie beleid was veral daarop gemik om die handelsbande met die vasteland van Europa en Skandinawië te versterk. In die laat 13de eeu het baie Normandiese en Anglo-Normandiese gesinne landgoedere in Skotland ontvang. In hierdie tydperk het ook die Skotse parlement vir die eerste keer vergader.

Ná die dood van die Jonkvrou van Noorweë, die laaste afstammeling en erfgenaam van Alexander III van Skotland, het die Skotse adel Eduard I van Engeland om bemiddeling tussen die verskillende troonpretendente gevra. Die Engelse heerser het nogtans liewer geprobeer om 'n marionetmonargie onder sy invloed te vestig.

Die Skotte het weerstand teen die Engelse planne gebied en onder die leiding van Sir William Wallace en Andrew de Moray eers John Balliol en later Robert Bruce as moontlike troonopvolger ondersteun. Bruce is op 25 Maart 1306 as die nuwe Skotse koning Robert I bekroon en het op 23 en 24 Junie 1314 in die Slag van Bannockburn 'n beslissende oorwinning oor die Engelse behaal.

Die oorlogshandelinge het egter ná sy dood tydens die Tweede Skotse Onafhanklikheidsoorlog (1332–1357) weer opgevlam met Edward Balliol se vergeefse poging om Bruce se erfgename met Engelse steun van die troon te verdryf. Die politieke situasie in Skotland het met die opkoms van die Stewart-dinastie in die sewentigerjare van die 14de eeu begin stabiliseer.

Teen die einde van die Middeleeue was Skotland in kulturele opsig verdeel in die oorwegend Skotstalige vlaktes en die Gaeliessprekende hoogland. Die vlaktes was histories nouer ingeskakel by die hoofstroom van die Europese kultuur as die hoogland, wat veral deur sy clan-stelsel gekenmerk is. Die magtige clans het die hoogland tot by die Wet van Vereniging in 1707 oorheers.

In 1603 het die Skotse koning Jakobus VI die erfgenaam van die Engelse troon geword en ook as koning Jakob I van Engeland geregeer. Met die uitsondering van die tydperk van die Protektoraat het Skotland 'n selfstandige staat gebly, tog was daar geskille oor die bestuur van die kerk. Ná die Glorieryke Rewolusie en die val van die Rooms-Katolieke Jakobus VII het Skotland vir 'n tyd lank gedreig om 'n ander Protestantse monarg uit Engeland te kies. Die Engelse het op hulle beurt met 'n handelsboikot en die sluiting van die grens gedreig, maar uiteindelik het die parlemente van Skotland en Engeland die gemeenskaplike Wet oor die Vereniging aanvaar, waardeur die Koninkryk van Groot-Brittanje geskep is.

Twee Jakobiete-opstande in die weste van Skotland het in 1715 en 1745 nie daarin geslaag om die Huis Hanover van die Britse troon te verdryf nie.

Die 18de eeu was die "goue eeu" vir 'n klein groep welvarende handelaars uit Glasgow, die sogenaamde Tobacco Lords of Virginia Dons aan wie die tabakhandel met Groot-Brittanje se Amerikaanse kolonies ongekende rykdomme besorg het. Dit was juis die vereniging met Engeland waardeur Skotse handelaars toegang tot oorsese Britse besittings gekry het, veral in Noord-Amerika.

Glasgow se geografiese posisie aan die Clyde-rivier was die eerste plek in Europa waar die handelswinde gewaai het en sy handelaars sodoende 'n maklike voorsprong van twee tot drie weke bo hul mededingers in ander Britse en Europese seehawens gegee het. Hierdie voordeel is nog vergroot deur die monopolie op tabakinvoere na Franse gebiede wat in 1747 deur die Franse kroon aan hulle toegeken is, en later, in 1768, deur die verdieping van die Clyde-rivier. Glasgow se skepe is daarnaas in Amerika gebou en spesifiek vir trans-atlantiese roetes ontwerp. Hulle was groter as dié van ander hawens. Die grootste voordeel vir Glasgow se tabakhandelaars was egter hul uitgebreide netwerke dwarsoor Brittanje, Europa en die Amerikas waaroor hulle self toesig gehou het.

Die tabakhandel was deel van die groter handelsbetrekkinge waardeur Brittanje en vastelandse Europa verbruikers- en ander vervaardigde goedere na die kolonies in Noord-Amerika en die Karibiese See uitgevoer het, terwyl tropiese goedere, waaronder tabak, suiker en rum, in ruil daarvoor ingevoer is. Later is 'n derde been by hierdie trans-atlantiese handel gevoeg nadat Britse handelaars begin het om slawe uit Wes-Afrika na die kolonies te vervoer – dit was die begin van die sogenaamde driehoekshandel.

Die fortuine, wat Glasgowse handelaars verdien het, was so groot dat hulle 'n aristokratiese leefstyl kon bekostig wat in hul weelderige huise en kerkgeboue weerspieël is. Hul Calvinistiese agtergrond het nogtans verseker dat hulle hul rykdom steeds met kosbare dog sobere materiale vertoon het – swart syklere (wat nogtans met rooi mantels gekombineer is), swart driehoekige hoede, silwer- of goudversierde wandelstokke van ebbehout, mahoniehout-meubels en klassieke boustyle vir hul privaat en openbare geboue.

Hul herewonings het in die westelike buitewyke van die 18de eeuse stad ontstaan, in 'n handelsbuurt wat tans as Merchant City bekend staan en waar hulle hul name aan latere strate verleen het. Ander straatname verwys regstreeks na die destydse driehoekshandel, veral Virginia- en Jamaica-straat of is na die herewonings van die belangrikste Tobacco Lords vernoem, waaronder Andrew Buchanan, James Dunlop, Archibad Ingram, James Wilson, Alexander Oswald, Andrew Cochrane en John Glassford. Alexander Speirs se Virginia Mansion was die naamgewer vir Virginia-straat, terwyl Speirs Wharf in Port Dundas Alexander se naam dra.

Die Amerikaanse Onafhanklikheidsoorlog (1775–1783) het 'n einde gebring aan hierdie tabakhandel, maar Glasgow se slim handelaars het vinnig gereageer en hul aandag nou op ander winsgewende dele van die driehoekshandel gerig, waaronder katoen in Brits-Wes-Indië.

Skotland het in die tydperk van die Skotse verligting en die Industriële Rewolusie tot een van die intellektuele, handel- en nywerheidsentrums van Europa ontwikkel. Veral ná die Tweede Wêreldoorlog het die land gebuk gegaan onder die proses van de-industrialisering. Die land het desondanks in die afgelope dekades 'n soort kulturele en ekonomiese hergeboorte beleef, wat gedeeltelik te danke was aan die inkomste uit die olie- en gasontginning in die Noordsee ná die ontdekking van die eerste olieveld in 1970, die vinnige groei van die elektroniese bedryf en die finansiële sektor en die skepping van die Skotse Parlement volgens die Skotland-wet van 1998.

Die proses van devolusie, waardeur die Verenigde Koninkryk van die tradisionele model van 'n eenheidstaat wegbeweeg het en meer administratiewe bevoegdhede aan streekparlemente oorgedra is, is deur Skotse kiesers in 1997 in 'n referendum met 'n groot meerderheid van die uitgebragte stemme goedgekeur. Donald Dewar is as eerste premier van Skotland verkies, maar een jaar ná sy aanstelling skielik oorlede.

Die Labour Party, tradisioneel die sterkste politieke krag in Skotland, het in die parlementêre verkiesing van 2007 'n verpletterende nederlaag gely. 'n Minderheidsregering van die Skotse Nasionale Party (SNP) is met die steun van die Groen Party gevorm en Alex Salmond (SNP) as eerste minister verkies. In 2011 het die SNP 'n algehele meerderheid in die parlement behaal en op 18 September 2014 'n referendum oor die onafhanklikheid van Skotland laat hou. Dié voorstel is deur 55 persent van Skotse kiesers verwerp.^[23]

Op administratiewe vlak is Skotland onderdeel in 32 raadsgebiede (Engels: council areas; Skots-Gaelies: comhairlean).^[24]

Wapen	Raadsgebied
	Stad Glasgow
	Stad Edinburg
	Fife
	Noord-Lanarkshire
	Suid-Lanarkshire
–	Aberdeenshire
	Highland
	Stad Aberdeen
	Wes-Lothian
	Renfrewshire
	Falkirk
	Perth en Kinross
	Dumfries en Galloway
	Stad Dundee
	Noord-Ayrshire
	Oos-Ayrshire
	Angus
–	Scottish Borders
	Suid-Ayrshire
	Oos-Dunbartonshire
	Oos-Lothian
	Moray
–	Oos-Renfrewshire
–	Stirling
	Midlothian
	Wes-Dunbartonshire
	Argyll en Bute
	Inverclyde
	Clackmannanshire
	Buite-Hebride
–	Shetland
–	Orkney

Net soos Ierland en Wallis was Skotland in ekonomiese opsig eeue lank 'n perifere gebied wat deur Engeland oorheers is. 'n Besondere kenmerk, wat deur al drie lande gedeel word, is die sogenaamde Celtic Fringe, die Keltiessprekende randgebied. Die vroeëre Keltiese bewoners van die Skotse Laagland is net soos dié van Engeland deur die Angel-Saksiese veroweraars geabsorbeer, maar 'n beduidende Keltiese bevolking het met alle gepaardgaande politieke en kulturele implikasies in Ierland, Wallis en die Hooglande van Skotland hul etniese karakter bewaar. Onderontwikkeling in hierdie Keltiese gebiede, wat uit 'n vroeëre nadelige landboustruktuur voortgespruit het, het hierdie randgebiede in 'n besondere mate aan markkragte uitgelewer en tot 'n groot bevolkingsverlies gelei.

Die industrialisering van Skotland was tot die onlangse ontdekking en ontginning van olievelde in die Noordsee beperk tot 'n enklawe in die Laagland wat vanaf Glasgow en die Clydeside-agglomerasie in die weste tot by Edinburg in die ooste gestrek het. Die diversifiseringsproses in hierdie nywerheidsgebied was veel omvattender as in Wallis en Ierland en het steenkoolontginning, tekstielvervaardiging, swaar nywerhede (waaronder yster- en staalvervaardiging, skeepsbou en marine ingenieurswese) asook landbouaktiwiteite ingesluit.

Desondanks was die Skotse ekonomie net soos die hoogs gespesialiseerde ekonomieë in die ander perifere streke aan die ontwringende invloede van eksterne markte blootgestel. So is dit byvoorbeeld baie hard getref deur die Groot Depressie in die 1930's en was dit nog steeds grotendeels afhanklik van tradisionele sektore toe Engeland se ekonomiese swaartepunt reeds na petrochemiese nywerhede, sintetiese materiale, ligte ingenieurswese en die nuwe groeibedryf motorvervaardiging verskuif het. Ongeag die vergelykbare graad aan industrialisering was werkloosheidsvlakke in Skotland in die vroeë 1960's nog aansienlik hoër as dié van Engeland.^[25]

Skotland was saam met Engeland die eerste nywerheidsland ter wêreld, maar net soos in die suide het die industrialiseringsproses gepaard gegaan met uitbuiting, kinderarbeid, haglike lewensomstandighede van die werkersklas, die vorming van krotbuurte in die vinnig groeiende metropole en grootskaalse omgewingsbesoedeling. Twee Skotte het met hul tegniese en wetenskaplike bydraes belangrike hoekstene vir die industrialisering en moderne ekonomiese wetenskappe gelê: James Watt as uitvinder van die wêreld se eerste laedruk-stoomenjin as tegnologiese basis vir die tekstielnywerheid, en Adam Smith as skrywer van The Wealth of Nations (1776), die wetenskaplike fondament van die klassieke liberalisme en vryemark-kapitalisme.

Ná die nywerheidsomwenteling het die Skotse ekonomie hom op die swaar nywerhede begin toespits, met skeepsbou, steenkoolmynbou en staalvervaardiging as die belangrikste bedrywighede. Aangesien Skotland deel uitgemaak het van die Britse Ryk, het sy uitvoergoedere maklike toegang tot die wêreldmark gevind.

Die Skotse ekonomie is stewig verweef met dié van Europa en ander gebiede van die Westerse wêreld en sterk uitvoergerig. Dit is in wese 'n markekonomie, alhoewel daar tot 'n beperkte mate staatlike inmenging in die ekonomiese gebeure is. Skotse handelskantore is in enkele oorsese stede soos Berlyn as deel van Britse ambassades gevestig.

Met die verskuiwing na hoë-tegnologie en dienste het die swaar nywerhede se belangrikheid in die laat 20ste eeu steeds meer afgeneem. Die tagtigerjare was gekenmerk deur 'n ekonomiese opswaai in die sogenaamde Silicon Glen-korridor tussen Glasgow en Edinburg, en 'n groot aantal tegnologiese ondernemings het hulle in Skotland gevestig. Ook die ontdekking van olievelde langs Skotland se Noordseekus het die hervorming van die plaaslike ekonomie aansienlik bevorder.

Edinburg het tot Skotland se belangrikste en Europa se sesde grootste finansiële sentrum ontwikkel. Die stad huisves die hoofkwartiere van die Koninklike Bank van Skotland (Royal Bank of Scotland, die tweede grootste bank in Europa), HBOS (die eienaars van die Koninklike Bank van Skotland) en Standard Life.

Glasgow is Skotland se grootste seehawe en die vierde belangrikste nywerheidsentrum in die Verenigde Koninkryk. Die stad lewer meer as sestig persent van Skotland se uitvoere van nywerheidsprodukte op. Alhoewel sy omvang verminder het, is skeepsbou nog steeds een van die beduidendste plaaslike nywerhede. Glasgow beskik daarnaas oor Skotland se mees uitgestrekte en ekonomies belangrikste sakesentrum. Dit is een van Europa se twintig vernaamste finansiële sentrums en huisves die hoofkwartiere van baie belangrike Britse maatskappye.

Aberdeen, wat soms ook die olie-hoofstad van Europa genoem word, dien as die sentrum van die olienywerheid. Tekstiele, chemiese produkte, distilleerderye, brouerye, toerisme en vissery is eweneens belangrike bronne van inkomste.

Skotland se uitvoere het in 2003 sowat £18,7 miljard (R231,7 miljard) beloop, waarvan sewentig persent of £13,1 miljard (R162,3 miljard) nywerheidsprodukte. Die belangrikste Skotse uitvoergoedere is whisky, elektroniese toerusting en finansiële dienste, met die Verenigde State, Duitsland en Frankryk as die belangrikste bestemmings.

Die bruto binnelandse produk van Skotland (BBP) het in die jaar 2002 £74 miljard (R917 miljard) of £14 651 (R181 558) per capita beloop.

Slegs sowat 'n kwart van Skotland se oppervlakte is landbougebiede, met graan en groentes as die hoofgewasse. Skaapteelt is egter steeds 'n belangrike bedryf in gebiede soos die Skotse Hoogland en die eilandgroepe wat minder geskik is vir akkerbou. Die meeste landgoedere word deur 'n relatief klein aantal mense beheer (350 grondbesitters besit meer as die helfte van die land). Die Skotse Parlement het in 2003 'n wetsontwerp, die Wet oor Landhervorming (Land Reform Act), goedgekeur, wat die aankoop van land vir plaaslike gemeenskappe en boere op huurboerderye moontlik maak, selfs in gevalle waar die eienaars onwillig sou wees om te verkoop.

Die Skotse voedselbedryf is een van die land se tradisionele en tans ook die grootste nywerheidsektor met meer as 1 000 ondernemings en sowat 70 000 werknemers wat naas whisky enigiets van heuning tot kitskos produseer.

Alhoewel ook in Skotland, net soos elders in die Verenigde Koninkryk, die Pond Sterling die wettige betaalmiddel is, het die drie grootste banke in Skotland – die Bank of Scotland, die Royal Bank of Scotland en die Clydesdale Bank – die reg om hul eie banknote uit te reik. Saam met banknote, wat deur die Bank of England uitgereik word, is daar dus vier verskillende banknote vir elke denominasie. Die totale waarde van banknote, wat deur die gemagtigde Skotse banke in omloop gebring is, beloop tans sowat £3,5 miljard.^[26] Buite Skotland word Skotse banknote dikwels nie as betaalmiddel aanvaar nie, maar hulle mag by die betrokke Skotse banke gratis vir nie-Skotse banknote omgeruil word.

In die 18de en 19de eeu was Skotland as reisbestemming gewild onder kultuurtoeriste en kunstenaars. Dit was veral die reisverhale van Samuel Johnson en sy begeleier James Boswell, asook die romans van Walter Scott en ander literêre tekste waarin die landskap, kultuur en leefwyse van die Skotse Hooglande in 'n romantiese manier beskryf is.^[27]

Die Skotse toerismebedryf het 'n ware opswaai beleef nadat koning George IV in 1822 'n besoek aan Edinburg afgelê het en Prins Albert in 1842 die landgoed Balmoral vir koningin Victoria gekoop het. Hier het in die 1850's 'n romantiese kasteel ontstaan wat tot vandag toe 'n belangrike toeristetrekpleister is.

Toerisme in Skotland steun veral op natuurtoerisme en buitelugaktiwiteite soos staptoere, visvang, jag en gholf, en kultuurtoeriste wat tradisionele erfenisbestemmings soos kastele en tuine besoek. Meer onlangs het die twee groot Skotse metropole Edinburg en Glasgow tot toeristebestemmings in hul eie reg ontwikkel. Die Edinburgh Festival, wat drie weke lank in Augustus en September gehou word, lok jaarliks sowat twee miljoen besoekers, terwyl toeriste in Glasgow vrye toegang tot meer as twintig museums en kunsgalerye het wat deur die Stadsraad van Glasgow bestuur word. In 2007 was Skotland met 14,5 miljoen besoekers die derde belangrikste toeristestreek in die Verenigde Koninkryk na Suidwes- en Suidoos-Engeland.

Skotland se 5,46 miljoen inwoners verteenwoordig minder as tien persent van die Verenigde Koninkryk se totale bevolking. Hulle is meestal van Keltiese, Angel-Saksiese en Skandinawiese afkoms. In die laaste jare het ook 'n groter getal immigrante uit Oos-Europa hulle in Skotland gevestig, onder wie sowat 20 000 Pole.

Met 'n gemiddeld van 68 inwoners per vierkante kilometer is Skotland een van die mees yl bevolkte gebiede in Europa. Die Skotse bevolking is oneweredig versprei. 'n Derde van die inwoners is in Skotland se vier metropole Glasgow, Edinburg, Aberdeen en Dundee saamgetrek. Digbevolkte stadsbuurte in Glasgow met byna 3 500 inwoners per km² kontrasteer met landelike streke in die Hoogland met bevolkingsdigthede van slegs 8 inwoners per km².

Alhoewel die oorgrote meerderheid Skotte Skotse Standaardengels praat, is byna een derde van die bevolking ook een van die inheemse tale Skots en Gaelies magtig.

Skots-Gaelies (Gaelies: Gàidhlig) word nog deur sowat een persent van die Skotse bevolking gepraat, meestal naas Engels. Volgens die sensus van 1971 was daar net 477 mense eentalig Gaelies. Skotse Gaelies word weens die afnemende getal moedertaalsprekers deur Unesco as 'n bedreigde taal geklassifiseer.

Die Gaeliese taalgebied, die Gàidhealtachd, beslaan tans veral die noordwestelike hooglandgebiede en die eilande langs die weskus. Gaelies staan onder meer sterk op die Hebrides, in die distrikte Ardnamurchan, Wester Ross en West Sutherland aan die weskus en in klein gemeenskappe in Perthshire (Gaelies: Peairt), Invernessshire (Siorrachd Inbhir Nis), Sutherland (Cataibh), Ross en Cromarty (Ros is Cromba), Argyll (Earra-Ghàidheal), Nairn (Narunn) en Bute (Boid). Die taal word as 'n streektaal erken, terwyl die openbare uitsaaier BBC saam met MG Alba in September 2008 'n televisiekanaal geloods het wat in Skots-Gaelies uitsaai, BBC Alba.

Skots, 'n Germaanse taal wat nou verwant is aan Engels, word deur sowat dertig persent van die bevolking gepraat. Die taal – in Engels ook bekend as Braid Scots, Scotch of Doric – was oorspronklik 'n Angel-Saksiese dialek wat tot Skotland se standaardtaal ontwikkel en sy eie literatuur voortgebring het. Die Protestantse Hervorming, waartydens besluit is om die Bybel nie in Skots te vertaal nie ('n Engelse vertaling was immers al beskikbaar), en die politieke unie met Engeland het Skots as publieke taal afgeskaal. Reeds in die 19de eeu is pogings onderneem om Skots as literêre taal te laat herleef, maar belangstelling in Skots het eers in die laat 20ste eeu weer merkbaar toegeneem. Skots word net soos Gaelies as 'n streektaal erken.

Gedurende die 4de eeu het Iers-Gaeliese setlaars veral uit die klein koninkryk Dál Riata in die noorde van Ierland hulle in die nabygeleë Skotland gevestig. Twee koninkryke met hierdie naam het eeue lank in Ierland en Skotland bestaan.

Die eerste bronne, wat 'n selfstandige ontwikkeling van die Skots-Gaeliese taal aandui, is in die Book of Deer uit die 10de eeu bewaar. Sy inkonsekwente spelling bevat besonderhede van die afwykende Skotse uitspraak, alhoewel Skots-Gaelies in hierdie tydperk nog as 'n Ierse dialek beskou moet word. Die eerste bron, wat as bewys vir die ontwikkeling van 'n selfstandige Skotse taal naas Iers-Gaelies kan dien, is die Book of the Dean of Lismore uit die vroeë 16de eeu. Die boek bevat Skots-Gaeliese tekste met 'n spelling wat sterk op die destydse uitspraak van Skots steun. Hierdie besonderheid stel taalnavorsers in staat om die destydse uitspraak nader te ondersoek.

Daar word nou algemeen aanvaar dat Skots-Gaelies tussen die 10de en 12de eeu sy eie kenmerke ontwikkel het en vanaf die 14de of 15de eeu as 'n selfstandige taal begin ontwikkel het. Terwyl Skots-Gaelies in die suidelike en oostelike gebiede van Skotland dikwels reeds in die Middeleeue deur Engels verdring is, het die verengelsing van die westelike hoogland eers in die 18de of 19de eeu begin. Veral eksterne invloede soos die verval van die clan-stelsel ná 1745 en skoolplig, wat in 1872 ingevoer is en alle kinders uitsluitlik aan Engels as onderwystaal blootgestel het, word as die hoofredes vir die agteruitgang van Skots-Gaelies aangevoer. Kinders is dikwels selfs gestraf sodra hulle op skool Gaelies gepraat het.

Sedert die vereniging met Engeland en Wallis in 1707 het Skotland sy eie onderwysstelsel en word die meeste aspekte van onderwys deur afsonderlike wette gereël. Die Skotse skoolstelsel is aanvanklik deur die kerke ontwikkel en eers in 1872 onder die gesag van die Skotse Departement van Onderwys (Scotch, later Scottish Education Department). In die volgende dekade is sterk fokus op die daarstelling van 'n doeltreffende stelsel van laer onderwys geplaas en ook die meeste fondse hiervoor aangewend. Net 'n klein persentasie skoolkinders het tot op sekondêre vlak gevorder.

In die tydperk tussen 1872 en 1885 het 'n gemeenskaplike departement van onderwys vir die hele Verenigde Koninkryk bestaan. Nogtans is die grootste invloed op die Skotse onderwysstelsel deur 'n uitvoerende agentskap, Her Majesty's Inspectorate of Education (HMI), en plaaslike skoolrade (of hul voorlopers) uitgeoefen. In 1885 is 'n afsonderlike Departement van Onderwys vir Skotland (Scottish Education Department, SED) deur die Britse parlement geskep wat aanvanklik in Londen gesetel was. Die hoofkantoor is later na Edinburg verskuif. Die departement se amptelike bemnaming is verskeie kere gewysig. So het dit vervolgens bekend gestaan as die Scottish Office Education Department (SOED) en later as die Scottish Office Education and Industry Department (SOEID).

Die Edinburgse Scottish Office word deur 'n ministeriële span onder leiding van die Staatssekretaris vir Skotland as lid van die Britse kabinet bestuur. Die Scottish Office beskik daarnaas oor sy eie Departement van Onderwys en Nywerhede wat deur 'n minister bestuur word.^[28]

Van die gewildste sportsoorte in Skotland is gholf, rugby, sokker en Munro-Bagging, 'n soort bergklim binne 'n bepaalde tydperk. Tradisioneel word ook gewiggooi en boomstompgooi tydens die Hooglandspele beoefen.

Skotland beskik oor sy eie nasionale sportkompetisies en word tydens verskeie internasionale sportbyeenkomste soos FIFA Sokker-Wêreldbeker, Rugbywêreldbeker, Krieketwêreldbeker, UEFA Europa-beker en Statebondspele deur sy eie onderskeidelike nasionale spanne verteenwoordig. Gedurende Olimpiese Spele maak Skotse atlete egter deel uit van Groot-Brittanje se span, saam met Engeland, Wallis en Noord-Ierland. Skotland het sy eie nasionale beheerliggame, soos die Skotse Voetbalassosiasie (die tweede oudste nasionale sokkervereniging ter wêreld^[29]), Skotse Rugbyunie en Krieket Skotland. Variasies van sokker word al eeue lank in Skotland gespeel, met die vroegste verwysing wat uit 1424 dateer.^[30]

Sokker is die gewildste sport en die Skotse Beker is die wêreld se oudste nasionale trofee. Die Scottish Premier League is die hoogste vlak van Skotse sokker. Skotland het in 1872 die eerste sokkerwedstryd ooit teen Engeland gespeel.^[31] Die wedstryd is in Hamilton Crescent, Glasgow, die tuiste van die West of Scotland Cricket Club, aangebied, en het met 0–0 gelykop geëindig. Skotland het tot dusver aan agt FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooie en twee UEFA Europa-bekertoernooie deelgeneem, maar nog nie tot die uitklopfase deurgedring nie.

Gholf word as nasionale sport van Skotland beskou.^[32] Die hedendaagse gholfspel het sy oorsprong in die 15de eeuse Skotland en die land staan bekend as "tuiste van gholf".^[33][34] Die Old Course by St Andrews word as die oudste gholfbaan beskou en het tot 'n terrein van pelgrimstogte ontwikkel.^[35] Die wêreld se oudste gholftoernooi en gholf se eerste hoofvak is Britse Ope wat op 17 Oktober 1860 op Prestwick-gholfklub in Ayrshire, Skotland, gespeel is. Skotse gholfspelers het die vroegste hoofvakke gewen.^[36]

Rugby word veral in Suid-Skotland en die groot stede beoefen. Die Skotse nasionale rugbyspan ding tydens die jaarlikse Sesnasies-toernooi met Engeland, Frankryk, Ierland, Italië en Wallis mee en neem gereeld aan die Rugbywêreldbeker deel. Skotland het op 27 Maart 1871 in die eerste internasionale rugbywedstryd teen Engeland in Edinburg te staan gekom, wat deur die Skotte met 1–0 gewen is; sedertdien ding albei spanne mee om die Calcuttabeker, die oudste rugbytrofee ter wêreld. Skotland was een van die gashere tydens die Rugbywêreldbeker 1991 en die Rugbywêreldbeker 1999, maar ook tydens die Rugbywêreldbeker 2007 is enkele wedstryde in Skotland aangebied. Glasgow se Murrayfield-stadion is die grootste rugbystadion in Skotland en tuisstadion van die Skotse nasionale rugbyspan. Dit word as 'n groot prestasie beskou om saam met die Britse en Ierse Leeus na die Suidelike Halfrond te toer, waar hulle sowat al om die vier jaar teen die Nieu-Seelandse All Blacks, die Suid-Afrikaanse Springbokke of die Australiese Wallabies speel.^[37] Skotland word tydens die Pro14-toernooi deur die twee spanne Edinburgh Rugby en Glasgow Warriors verteenwoordig.

Krieket is nie só gewild soos in Engeland nie en dié sport word as "Engels" beskou. Die Skotse nasionale krieketspan word deur die IKR nie as 'n toetsspan erken nie, maar hulle geniet tans tydelike EDI-status. Tot in die vroeë 1990's is Skotland net soos Ierland in internasionale krieket amptelik deur die Engelse nasionale krieketspan verteenwoordig.^[38][39] Skotland het ná die verbreking van bande met die Engelse nasionale krieketspan twee jaar tevore in 1994 'n medelid van die IKR geword.^[40] Sedertdien het hulle aan drie krieketwêreldbekertoernooie (in 1999, 2007 en 2015) en ses T20I-wêreldbekertoernooie (in 2007, 2009, 2016, 2021, 2022 en 2024) deelgeneem. Skotland het as een van die medegashere tydens die Krieketwêreldbeker 1999 opgetree en sal die T20I-wêreldbeker 2030 saam met Engeland en Ierland aanbied.^[41]

Ander belangrike sportsoorte van Skotland se nasionale sportkultuur sluit in Hooglandspele, ysbal en shinty. In boks het al 13 Skotte wêreldkampioene geword, waaronder Ken Buchanan, Benny Lynch en Jim Watt. Skotland was ook al suksesvol in motorsport, veral in Formule Een. Van die bekende renjaers sluit in David Coulthard, Jim Clark, Paul di Resta en Jackie Stewart.^[42] Die Verenigde Koninkryk se mees suksesvolle tennisspeler, Andy Murray, is 'n Skot en hy het tot dusver twee keer die Wimbledon-kampioenskap (in 2013 en 2016) en een keer die VSA-Ope (in 2012) gewen.

Skotland het sedert 1930 aan elke Statebondspele deelgeneem en altesaam 356 medaljes ingepalm – daarvan 91 goud, 104 silwer en 161 brons.^[43] Skotse stede het dit al drie keer gehuisves: Edinburg in 1970 en 1986 en Glasgow in 2014.^[44][45]

Wiki-webtuistes

Wikimedia Commons bevat media in verband met Skotland.

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Skotland.
• (en) Toerisme-inligting oor Skotland op Wikivoyage

Amptelike webtuistes

• (en) The Scottish Government | Riaghaltas na h-Alba – Amptelike webwerf van die Skotse regering

Media

• (en) Sonder Visuals Scotland – 'n Sewe-minute-videoreis deur Skotland

Ensiklopediese inligting

• (en) "Scotland". Encyclopædia Britannica. Besoek op 8 Mei 2024.

Toerisme

• (en) Visit Scotland: Scotland's Great Rail Journeys

	Ysland • Atlantiese Oseaan	Atlantiese Oseaan •  Faroëreilande	Noorse See •  Noorweë
	Atlantiese Oseaan		Noordsee •  Denemarke
		Skotland
	Ierland • Noord-Ierland • Noordkanaal	Man (eiland) •  Engeland	Noordsee

	Verenigde Koninkryk
Lande Engeland • Skotland • Wallis • Noord-Ierland Oorsese gebiede Anguilla • Bermuda • Brits-Antarktiese Gebied • Britse Indiese Oseaangebied • Britse Maagde-eilande • Falkland-eilande • Gibraltar • Kaaimanseilande • Montserrat • Pitcairneilande • Sint Helena, Ascension en Tristan da Cunha • Suid-Georgië en die Suidelike Sandwicheilande • Turks- en Caicoseilande Kroongebiede Eiland Man • Guernsey • Jersey Sowereine militêre basisse Akrotiri en Dhekelië

	Keltiese gebiede in Europa
	Bretagne | Ierland | Wallis | Cornwall | Man | Skotland