Valkenburg (landgoed)

Valkenburg is ’n herehuis en eertydse landgoed in die Kaapse voorstad Observatory wat nou deel uitmaak van die Protea Hotel by Marriot Cape Town Mowbray, al is die voorstad Mowbray aan die ander kant van die N2-snelweg.

Valkenburg was oorspronklik ’n plattelandse landgoed en is genoem na Cornelia Valk, op wie se naam die grond oorgedra is ná die dood van Jacob Vogel in 1720. Dis geleë in die distrik Wynberg, tussen die Swartrivier en die Liesbeek, waarna die straat waaraan die huis grens, Liesbeeklaan, genoem is. Dis geleë langs die Koninklike Sterrewag, wat gebou is op grond wat eens deel van die landgoed was.

Cornelis de Waal het die plaas in 1746 bekom en waarskynlik ’n groot woning gebou, waarvan net die hekpilare behoue gebly het. Cornelis Mostert sr. (1787–1862) het die bestaande, U-vormige woning is moontlik omstreeks 1830 gebou. Mostert is met die stigting van die NG gemeente Wynberg op 20 September 1829 as diaken van die nuwe gemeente verkies en was een van die eerste ses kerkraadslede, van wie hy en nog twee in die omgewing van Rondebosch gewoon het. Mostert se swaer diaken W.A. van Schoor (1782–1845) het op die plaas Malta gewoon.

Die landgoed was vroeër die tuiste van die Porter-verbeteringskool (Reformatory) en tot in die laat 1950's die enigste psigiatriese hospitaal in Wes-Kaapland. Dit is sedertdien hoofsaaklik na die Bellvillese voorstad Stikland verplaas. Teen die 1970's het die gebou vervalle geword en het sy strukturele toestand aansienlik versleg. Ná voorleggings aan die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede (RNG) is die huis, sy buitegeboue en die aanliggende begraafplaas in 1985 aan die staat oorgedra en gerestoureer. Ingevolge die destydse RNG-wetgewing is dit op 27 Junie 1986 tot 'n nasionale gedenkwaardigheid verklaar.

Die skryfwyse "Valkenberg", wat soms voorkom, is ’n spelfout.

• (af) Hopkins, ds. H.C. 1966. Die Nederduitse Gereformeerde Kerk Rondebosch 1891–1966. Kaapstad: Feeskomitee van die N.G. Kerk, Rondebosch.
• (en) Potgieter, D.J. (hoofred.) 1975. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, Volume 11. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (en) Valkenburg House, Observatory, SA History. URL besoek op 10 Junie 2018.